Καφές: Καμπανάκι για την παγκόσμια παραγωγή – Φόβοι για σοβαρές ελλείψεις

Περίπου 3 δισεκατομμύρια φλιτζάνια καφέ καταναλώνονται σε όλο τον κόσμο κάθε μέρα και η ποσότητα αυτή αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050, εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις.

Ωστόσο, η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης σημαίνει ότι έως και το ήμισυ των σημερινών καλλιεργήσιμων εκτάσεων καφέ θα μπορούσε σύντομα να μην είναι αποδοτικό.

Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη καταστροφικές επιπτώσεις στις αποδόσεις, καθώς οι κυμαινόμενες σοδειές και τα απρόβλεπτα έσοδα αναγκάζουν τους αγρότες να εγκαταλείψουν τον κλάδο.

Το αν ο κόσμος μπορεί να παράγει αρκετούς κόκκους για να ικανοποιήσει την αυξανόμενη ζήτηση είναι αμφίβολο, τονίζουν οι Financial Times.

Όμως, η παγκόσμια δίψα για καφέ φαίνεται άσβεστη. Η κατανάλωση έχει σχεδόν διπλασιαστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και φαίνεται πιθανό να συνεχίσει την ανοδική της τροχιά. Οι νέοι καταναλωτές στην Κίνα έχουν προστεθεί σε άλλους στην Ινδία, την Ινδονησία, τη Μαλαισία και το Βιετνάμ, ενώ αυξάνονται οι καταναλωτές καφέ και στην υποσαχάρια Αφρική.

Σκλαβοπάζαρο οι φυτείες καφέ στη Βραζιλία

Οι μακροπρόθεσμοι ρυθμοί ανάπτυξης στην Ασία και την Αφρική – όπου η κατανάλωση καφέ θεωρείται συχνά ως σύμβολο εισόδου στην παγκόσμια μεσαία τάξη – τρέχουν μπροστά από τις παραδοσιακές αγορές στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, αν και από χαμηλότερη βάση. Η Starbucks σχεδιάζει να ανοίγει ένα καφέ στην Κίνα κάθε εννέα ώρες για να φτάσει σε 9.000 τοποθεσίες σε ολόκληρη τη χώρα έως το 2025, ενώ οι διεθνείς μάρκες καφέ Costa Coffee, Lavazza και Tim Hortons ανταγωνίζονται επίσης για να προσελκύσουν τον αυξανόμενο αριθμό καταναλωτών της χώρας.

Όλα αυτά σημαίνουν μια ολοένα μεγαλύτερη αγορά για καφέ. Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, η παγκόσμια κατανάλωση αναμένεται να διπλασιαστεί σε 6 δισεκατομμύρια φλιτζάνια καφέ κάθε μέρα έως το 2050. Μια μελέτη από το Columbia Center on Sustainable Investment προτείνει ότι θα χρειαστούμε 25% περισσότερο καφέ μέχρι το 2030.

Αλλά αν ο κλάδος μπορεί να καλύψει αυτήν την αυξανόμενη ζήτηση με το τρέχον μοντέλο της αλυσίδας εφοδιασμού είναι αμφίβολο. Η απειλή από την κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι γη κατάλληλη για την καλλιέργεια του καφέ μειώνεται, οι καλλιεργητές παλεύουν να βγάλουν τα προς το ζην και οι τιμές για τους καταναλωτές αυξάνονται.

Τα τελευταία δύο χρόνια, η κατανάλωση έχει ξεπεράσει την παραγωγή και οι καλλιεργητές απειλούνται φέτος από την επιστροφή του Ελ Νίνιο, φαινόμενο που προκαλεί παγκόσμιες αλλαγές στη θερμοκρασία και τις βροχοπτώσεις. Οι τιμές της ποικιλίας robusta έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 15 ετών τον Μάιο — λόγω της στενής προσφοράς και των ανησυχιών για το Ελ Νίνιο.

Ο μεγάλος φόβος, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ (ICO), είναι ότι αυτά τα ελλείμματα συνεχίζουν να διευρύνονται. Ο καφές θα μπορούσε να γίνει ένα πιο ακριβό, προϊόν πολυτελείας, ή ίσως χειρότερα, οι λάτρεις του καφέ στον κόσμο θα βρεθούν αντιμέτωποι με ρόφημα που δεν έχει τόσο καλή γεύση.

Η ευπάθεια του καφέ

Παρόλο που έχουν ανακαλυφθεί 130 είδη καφέ στη φύση, βασιζόμαστε μόνο σε δύο για όλη σχεδόν την κατανάλωση καφέ: τον Coffea arabica και τον Coffea canephora — που συνήθως αναφέρονται ως arabica και robusta. Οι θάμνοι καφέ από αυτά τα μικρά δέντρα αποτελούν το 56% και το 43% της παγκόσμιας παραγωγής αντίστοιχα, σύμφωνα με το ICO.

Η ποικιλία arabica, που προτιμάται από τους περισσότερους λάτρεις του καφέ, είναι ένα ευαίσθητο φυτό ιδιαίτερα ευάλωτο στο ζεστό καιρό και στη σκουριά των φύλλων, μύκητα που μπορεί να καταστρέψει τη συγκομιδή. Οι άγριοι συγγενείς της arabica έχουν συμπεριληφθεί στην Κόκκινη Λίστα της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης ως είδος υπό εξαφάνιση. Αυτές οι άγριες ποικιλίες είναι ζωτικής σημασίας για τη βιομηχανία ως γενετικός πόρος, επιτρέποντας στους επιστήμονες να τις διασταυρώνουν με εμπορικά φυτά για να δημιουργήσουν πιο ανθεκτικές καλλιέργειες.

Η Robusta, εν τω μεταξύ, είναι πιο σκληροτράχηλη από την arabica. Μπορεί να αναπτυχθεί σε υψηλότερες θερμοκρασίες και είναι πιο ανθεκτική σε παράσιτα και ασθένειες. Ωστόσο, έχει λιγότερο εκλεπτυσμένη γεύση και χρησιμοποιείται κυρίως για στιγμιαίο καφέ. Παραμένει επίσης ευάλωτη σε σημαντικές αλλαγές καιρού.

Ο καφές λατρεύει τον τέλειο καιρό, τα βέλτιστα επίπεδα βροχόπτωσης, θερμοκρασίες που δεν είναι πολύ δροσερές, αλλά όχι πολύ ζεστές, δηλαδή μια βέλτιστη ζώνη, που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί.

Ορισμένες εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι έως το 2050 έως και το ήμισυ της γης που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια του καφέ θα μπορούσε να καταστεί άχρηστη. Μια μελέτη από το Ινστιτούτο Επιστημών Φυσικών Πόρων στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Ζυρίχης διαπίστωσε ότι τέσσερις από τους πέντε κορυφαίους παραγωγούς καφέ στον κόσμο — Βραζιλία, Βιετνάμ, Κολομβία και Ινδονησία — θα έβλεπαν τις καλύτερες περιοχές για καλλιέργεια καφέ να μειώνονται σε μέγεθος και καταλληλότητα. Άλλες χώρες εκτός των τροπικών περιοχών, όπως οι ΗΠΑ, η Αργεντινή, η Ουρουγουάη και η Κίνα, θα μπορούσαν να έχουν νέες ευκαιρίες για την καλλιέργεια καφέ.

Μια προφανής λύση θα ήταν απλώς η μετατόπιση της παραγωγής σε νέα μέρη. Αλλά για να γίνει αυτό θα ήταν μια επίπονη διαδικασία με σημαντικό οικονομικό, οικολογικό και ανθρώπινο κόστος.

Οι καλλιεργητές εγκαταλείπουν

Οι καλλιεργητές στην καρδιά του κλάδου, με τις γνώσεις και την εμπειρία τους που παραδίδονται από γενιά σε γενιά, είναι κρίσιμοι για το μέλλον του καφέ. Χωρίς να διασφαλιστεί ότι αυτοί οι αγρότες θα ζουν αξιοπρεπώς και θα συνεχίσουν να παράγουν, ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στις προμήθειες και τις τιμές του καφέ θα είναι ακόμη πιο έντονος.

Αλλά η φτώχεια μεταξύ των καλλιεργητών είναι ευρέως διαδεδομένη. Από τους εκτιμώμενους 25 εκατομμύρια αγρότες σε 50 χώρες της «ζώνης του καφέ», περίπου το 80% είναι μικροϊδιοκτήτες παραγωγοί που εργάζονται σε χωράφια μικρότερα των πενήντα στρεμμάτων.

Αυτοί οι αγρότες, που ήδη παλεύουν με χαμηλά εισοδήματα, βρίσκονται τώρα συχνά στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης και ορισμένοι βλέπουν τη σοδειά τους να χτυπιέται από την αλλαγή των καιρικών συνθηκών, φέρνοντας ξηρασίες, πλημμύρες και περισσότερα παράσιτα και ασθένειες. Πολλοί πιστεύουν ότι επωμίζονται μεγάλο μέρος του κλιματικού βάρους για μικρή ή καθόλου ανταμοιβή και αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τη καλλιέργεια.

Οι περισσότεροι καλλιεργητές δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν κατά μέτωπο την κλιματική κρίση λόγω της επισφαλούς θέσης τους στην αλυσίδα αξίας.

Οι χώρες παραγωγής διατηρούν λιγότερο από το 10% της λιανικής αξίας της εκτιμώμενης ετήσιας βιομηχανίας καφέ 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ οι μεγάλες εταιρείες με βάση το υψηλότερο εισόδημα, χώρες εισαγωγής διατηρούν το μεγαλύτερο μέρος, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας του ΟΗΕ.

Υπολογίζεται ότι 75% του κινδύνου που ενσωματώνεται στη βιομηχανία του καφέ από την καλλιέργεια μέχρι το φλιτζάνι εμφανίζεται μεταξύ των αγροτικών κοινοτήτων.

Οι ειδικοί σε θέματα βιωσιμότητας υποστηρίζουν ότι απαιτείται μια θεμελιώδης επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο κοστολογείται ο καφές για να διασφαλιστεί το μέλλον του. Διαφορετικά, οι αγρότες δεν θα έχουν τους οικονομικούς πόρους για να δημιουργήσουν επιχειρήσεις ανθεκτικές στο κλίμα και οι καταναλωτές δεν θα γνωρίζουν ότι αγοράζουν ένα βιώσιμο προϊόν.

Το κλειδί για αυτήν την επαναφορά είναι η μεγαλύτερη εστίαση στον πολιτισμό, την ιστορία και τις ιστορίες των αγροκτημάτων, όπως συμβαίνει στη βιομηχανία τυριού και κρασιού, προϊόντα που είναι γεωγραφικά συγκεκριμένα και έχουν καλές τιμές.

Με την δύναμη της επιστήμης

Οργανισμοί που συνδέονται με τη βιομηχανία του καφέ συγκεντρώνονται τώρα για να προσπαθήσουν να σώσουν το μακροπρόθεσμο μέλλον της.

H MKO World Coffee Research (WCR) χρειάζονται επιπλέον 452 εκατομμύρια δολάρια ετησίως την επόμενη δεκαετία για να διασφαλιστεί ότι οι αγρότες έχουν τις ποικιλίες φυτών και τις καινοτομίες που χρειάζονται.

Τα χρήματα, ιδανικά από έναν συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση έρευνας για πιο ανθεκτικά φυτά, καλύτερο έλεγχο ασθενειών και παρασίτων, νέους τρόπους προστασίας του νερού και των φυσικών πόρων και τη βελτίωση της υγείας του εδάφους, καθώς και βέλτιστων πρακτικών στη διαχείριση της εκμετάλλευσης.

Παράλληλα με τη γεωργική Ε&Α, η βελτιωμένη πρόσβαση στην τεχνογνωσία του μάρκετινγκ και η χρήση της τεχνολογίας, όπως η χρήση DNA για τον εντοπισμό ποικιλιών που μπορούν στη συνέχεια να προωθηθούν σε χρήστες, θα μπορούσαν όλα να συμβάλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας και των τιμών.

Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της παραγωγής την τελευταία δεκαετία προήλθε από τρεις μόνο χώρες – τη Βραζιλία, το Βιετνάμ και την Κολομβία – που όλες έχουν επενδύσει σε αγροτική τεχνολογία και ανθεκτικά στο κλίμα φυτά, σύμφωνα με τους FT.

Το ICO έχει επίσης δημιουργήσει μια ομάδα εργασίας, αποτελούμενη από περίπου 40 ενδιαφερόμενους φορείς, που καλύπτει μεγάλες επωνυμίες και κυβερνήσεις. Ο οδικός της χάρτης στοχεύει να εγγυηθεί μια οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη προσφορά καφέ έως το 2030.

Οι μεγάλες εταιρείες καφέ, ωστόσο, έχουν κατηγορηθεί από καλλιεργητές και ειδικούς της βιωσιμότητας ότι δεν κάνουν αρκετά για να βοηθήσουν.

Μια νέα ποικιλία;

Μια πιο μακροπρόθεσμη, ριζοσπαστική λύση, που προτείνεται από επιστήμονες στους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους του Kew, είναι η διεύρυνση του «παγκόσμιου χαρτοφυλακίου καλλιεργειών», εισάγοντας μια άλλη ποικιλία. Μια παραλλαγή του Coffea liberica που ήταν δημοφιλής τον 19ο αιώνα αλλά απορρίφθηκε για τη δυσάρεστη γεύση του – είναι υποσχόμενη, λένε οι ερευνητές.

Παράλληλα με το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την παραδοσιακή liberica με μεγαλύτερους σπόρους, ένας αυξανόμενος αριθμός αγροτών στην Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν έχουν αρχίσει να στρέφονται προς μια παραλλαγή της liberica, γνωστή ως excelsa. Ενώ προηγουμένως το ανακάτευαν με robusta χαμηλότερης τιμής, τώρα αρχίζουν να το πωλούν με το δικό του όνομα.

Έχοντας γεύση πιο κοντά στην arabica αλλά ευδοκιμόντας σε πιο ζεστές συνθήκες σε χαμηλότερα υψόμετρα όπως η robusta, το excelsa δείχνει πολλά υποσχόμενο και θα μπορούσε να εκτραφεί με arabica ή robusta για να δημιουργήσει πιο ανθεκτικά στο κλίμα φυτά ή ακόμα και να γίνει ένα εμπορικά βιώσιμο προϊόν από μόνο του. Οι έμποροι καφέ σχεδιάζουν ήδη να στείλουν τον κόκκο, ο οποίος περιγράφεται στην έρευνα του Kew ότι έχει γευστικές νότες «κακάο, φυστικοβούτυρο, αποξηραμένα φρούτα, ζάχαρη demerara και σιρόπι σφενδάμου», σε ειδικούς ψήστες.

Αυτό που είναι ξεκάθαρο σε σχεδόν όλους όσους ασχολούνται με τον καφέ, ωστόσο, είναι ότι κάτι πρέπει να αλλάξει και γρήγορα, εάν πρόκειται να ικανοποιηθεί η μελλοντική ζήτηση.

Οι καταναλωτές θεωρούν πλέον τον καφέ περισσότερο ανάγκη παρά πολυτέλεια και ίσως πρέπει να εισαχθούν νέα μείγματα για να συνεχίσουν να τον απολαμβάνουν. Ωστόσο, ο κλάδος πρέπει ακόμη να το καταστήσει οικονομικά βιώσιμο για τους παραγωγούς το να διατηρήσουν τις καλλιέργειες τους. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να χάσουμε μέρος της πλούσιας ποικιλίας γεύσεων πολλαπλής προέλευσης που δίνει στον καφέ τη γοητεία και την ελκυστικότητά του.