Παλαιστίνη: Η απελπισία οδηγεί τους ανθρώπους στη βία, ακόμη και αν αυτό θέτει τη ζωή τους σε κίνδυνο

«Κατά τη διάρκεια των 20 ετών που ασχολούμαι με την έρευνα με Παλαιστίνιους στα κατεχόμενα εδάφη, οι μαρτυρίες απόγνωσης και απογοήτευσης, και μερικές φορές παραίτησης και απελπισίας, ήταν ένα σταθερό θέμα» γράφει η Nina Gren, στο The Conversation, ανώτερη λέκτορας στην κοινωνική ανθρωπολογία, στο πανεπιστήμιο του Lund και συνεχίζει.

Όπως έχουν τονίσει και άλλα πρόσφατα άρθρα στο The Conversation, η κατάσταση στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας είναι τραγική και δημιουργεί τεράστια επίπεδα απελπισίας.

«Δεν έχουμε τίποτα άλλο να χάσουμε», δήλωσε ο Ali (όχι το πραγματικό του όνομα), ένας νεόνυμφος άνδρας σε έναν καταυλισμό προσφύγων στη Δυτική Όχθη, με τον οποίο μίλησε η Nina Gren, κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης επιτόπιας έρευνας της, το 2023.

«Οι άνθρωποι απομακρύνουν το ενδιαφέρον τους από την κοινωνία και αναζητούν αλλού ένα illusio».

Yπάρχει έλλειψη νερού το καλοκαίρι και ηλεκτρικού ρεύματος το χειμώνα

Ο Ali της είπε ότι οι παππούδες του έχασαν τη γη τους και όλα τα υπάρχοντά τους το 1948, όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ και πολλές εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι έχασαν τα σπίτια τους. Μεγάλωσε στον καταυλισμό και τώρα ζει σε ένα διαμέρισμα που χτίστηκε πάνω στο σπίτι των γονιών του.

Ο καταυλισμός φιλοξενεί περισσότερους από όσους μπορεί να αντέξει. Συχνά υπάρχει έλλειψη νερού το καλοκαίρι και ηλεκτρικού ρεύματος το χειμώνα.

«Έχω ακούσει μαρτυρίες ότι ο ισραηλινός στρατός εισβάλλει στον καταυλισμό αναζητώντας μαχητές, συλλαμβάνει ή πυροβολεί ανθρώπους και έχω δει τάφους στον καταυλισμό. Τέτοια περιστατικά αναφέρονται τακτικά από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης» εξηγεί η Nina Gren και συνεχίζει:

«Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου παρατήρησα ότι ο καταυλισμός του Ali περιβάλλεται από σημεία ελέγχου και συνεχώς αυξανόμενους ισραηλινούς οικισμούς. Δεδομένου ότι ο Ali έχει παλαιστινιακή ταυτότητα, δεν μπορεί να εργαστεί στο Ισραήλ χωρίς να του χορηγηθεί άδεια εργασίας, η οποία είναι δύσκολο να αποκτηθεί. Αυτό σημαίνει ότι η επιλογή του είναι να βρει δουλειά σε τοπικό επίπεδο και να συμβιβαστεί με χαμηλό μισθό, αν καταφέρει, φυσικά, να βρει δουλειά».

Παλαιστίνιοι περιμένουν να αγοράσουν ψωμί έξω από φούρνο στο Χαν Γιουνίς / Photo: REUTERS/Mohammed Salem

Αναζητούν ένα illusio

Δεν έχουν γίνει εθνικές παλαιστινιακές εκλογές από το 2006, όταν η Χαμάς ανέλαβε την εξουσία στη Λωρίδα της Γάζας, οπότε ο Ali, ο οποίος ήταν πολύ νέος τότε, δεν έχει ψηφίσει ποτέ.

«Η έρευνά μου δείχνει ότι οι άνθρωποι που ζουν υπό απειλή δεν στερούνται φιλοδοξιών για ένα διαφορετικό αύριο. Αντιθέτως, η συντριπτική παραίτηση μπορεί να δημιουργήσει ελπίδα που, για έναν ξένο, μπορεί να φαίνεται απίθανη ή ακόμη και φαντασίωση» γράφει η Nina Gren.

«Όμως, σύμφωνα με τα λόγια του κοινωνικού ανθρωπολόγου Michael Jackson: «Όταν οποιαδήποτε κοινωνία […] δεν προσφέρει καμία ελπίδα, δεν παρέχει καμία φροντίδα και αποκλείει ενεργά ορισμένους ανθρώπους από τη συμμετοχή σε αυτήν, οι άνθρωποι αυτοί απομακρύνουν το ενδιαφέρον τους από αυτήν και αναζητούν αλλού ένα illusio».

«Παθιασμένοι παίκτες»

Η έννοια του «illusio» επινοήθηκε από τον Γάλλο κοινωνιολόγο, τον Pierre Bourdieu, και αναφέρεται στην ύπαρξη ενδιαφέροντος ή στοιχήματος στο παιχνίδι. Για τον Bourdieu, το illusio δίνει νόημα (τόσο νόημα όσο και κατεύθυνση) στην ύπαρξη, οδηγώντας κάποιον να επενδύσει σε ένα παιχνίδι και σε αυτό που έρχεται. Οι άνθρωποι δεν δρουν ορθολικά αλλά συχνότερα γίνονται «παθιασμένοι παίκτες».

Το illusio σχετίζεται με μια περιορισμένη ή και ρυθμισμένη αβεβαιότητα. Ο δράστης πρέπει να έχει μια πιθανότητα να κερδίσει, η οποία δεν είναι ούτε μηδενική ούτε ολική.

«Η προηγούμενη έρευνά μου σε έναν καταυλισμό προσφύγων στη Δυτική Όχθη διαπίστωσε ότι ορισμένες δραστηριότητες πόνταραν στις επόμενες ημέρες και στην ελπίδα, όπως η ανάγνωση στίχων του Κορανίου ως πρόβλεψη μιας μελλοντικής νίκης των Παλαιστινίων ή η φαντασίωση μιας επιστροφής στα χωριά καταγωγής που φαινόταν αδύνατη πολιτικά» εξηγεί η Nina Gren.

Ο Amit Dagan, αγρότης από την Ashkelon, κρατά κομμάτια θραυσμάτων δίπλα σε τμήματα ρουκετών και τμήματα πυραύλων Iron Dome κοντά στο κατεστραμμένο θερμοκήπιό του  / Photo: REUTERS/Violeta Santos Moura

Όταν οι άνθρωποι τζογάρουν με τη δική τους ζωή ή τη ζωή των άλλων

«Ωστόσο, το illusio μπορεί επίσης να λάβει τη μορφή εμπλοκής σε βίαιες πράξεις. Μπορεί κανείς να μιλήσει για το illusio της βίας, το οποίο υπονοεί ένα τζόγο με τη ζωή, για την αναζήτηση συμβολικού κεφαλαίου όπως η αξιοπρέπεια και ο αυτοσεβασμός.

»Ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Ghassan Hage, για παράδειγμα, μίλησε για τους Παλαιστίνιους βομβιστές αυτοκτονίας ως ανθρώπους που, μέσω της αυτοκαταστροφής τους, συσσωρεύουν προσωπική θέση, αναγνώριση και τιμή που δεν θα μπορούσαν να ελπίζουν ότι θα αποκτήσουν στη ζωή. Το Illusio μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους ορισμένοι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν μια κατάσταση απελπισίας.

»Όταν οι άνθρωποι τζογάρουν με τη δική τους ζωή ή τη ζωή των άλλων, βασίζονται σε ένα illusio βίας, ελπίζοντας ότι η αλλαγή θα έρθει μέσω βίαιων πράξεων, ακόμη και αν οι πιθανότητες να κερδίσουν είναι πενιχρές. Δεν είναι μόνο η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς, οι Ταξιαρχίες Αλ Κασάμ, που μπορεί να εμπλακούν σε ένα τέτοιο τζόγο, αλλά και άλλοι Παλαιστίνιοι που ρισκάρουν τη ζωή τους πετώντας πέτρες και βόμβες μολότοφ σε Ισραηλινούς στρατιώτες ή πυροβολώντας εναντίον ισραηλινών σημείων ελέγχου ή αυτοκινήτων εποίκων» εξηγεί η Nina Gren.

Η απελπισία δίνει τη θέση της στην ανάληψη κινδύνου

Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τις πράξεις τους, χωρίς να τις δικαιολογήσουμε, πρέπει επίσης να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ότι η απελπισία της ζωής στη Γάζα δίνει τη θέση της σε μια ανάληψη ρίσκου, όπου οι άνθρωποι μπορεί να ελπίζουν να ανακτήσουν τον αυτοσεβασμό τους δίνοντας έναν αγώνα, ακόμη και αν έχουν πολύ λίγες πιθανότητες να νικήσουν.

Σε αυτή την κατάσταση απελπισίας -εκτός από τον πολύ συγκεκριμένο φόβο να σκοτωθείς ή να μην μπορείς να ταΐσεις τα παιδιά σου- οι επιθέσεις με ρουκέτες των Ταξιαρχιών Αλ Κάσαμ και η στρατιωτική εισβολή που σκότωσε εκατοντάδες Ισραηλινούς στις 7 Οκτωβρίου μπορεί να φαίνονται παράλογες, λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες ανισορροπίες ισχύος μεταξύ του ισραηλινού στρατού και των παλαιστινιακών ένοπλων ομάδων.

Οι Παλαιστίνιοι γνωρίζουν πλέον ότι η συμμετοχή σε στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ σημαίνει ότι η Γάζα θα βομβαρδιστεί ως αντίποινα. Γιατί λοιπόν να εμπλακούν στη βία όταν τίποτα δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο, αλλά μάλλον θα κάνει τα πράγματα χειρότερα; Ίσως επειδή αισθάνονται ότι δεν έχουν τίποτα άλλο να χάσουν.

«Η ανάγνωση στίχων του Κορανίου ως πρόβλεψη μιας μελλοντικής νίκης των Παλαιστινίων ή η φαντασίωση μιας επιστροφής στα χωριά καταγωγής που φαινόταν αδύνατη πολιτικά» εξηγεί η Nina Gren.

Μετά τις ισραηλινές επιδρομές στη Γάζα / Photo: REUTERS/Ibraheem Abu Mustafa

Δεν φαίνεται να υπάρχει ελπίδα

Κατά τη διάρκεια των 75 χρόνων από την ίδρυση του ισραηλινού κράτους και την απαλλοτρίωση των Παλαιστινίων, πολλοί Παλαιστίνιοι προσπάθησαν με διάφορους μη βίαιους τρόπους να αλλάξουν τη δύσκολη θέση τους. Έχουν αναπτύξει μια πλούσια κοινωνία των πολιτών. Έχουν ενεργό ρόλο στην πολιτική ανυπακοή (civil disobedience).

Οι προσπάθειες ειρηνικής διαμαρτυρίας, όπως η Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής στη Γάζα το 2018, ή η αλλαγή της κατάστασης των Παλαιστινίων προς το καλύτερο μέσω της διπλωματίας και του διεθνούς νομικού συστήματος έχουν αποτύχει.

Αλλά σε στιγμές πλήρους απελπισίας και όταν δεν φαίνεται να υπάρχει ελπίδα, κάποιοι άνθρωποι στρέφονται σε εναλλακτικές λύσεις, και αυτή μπορεί να περιλαμβάνει τη βία.

*Με στοιχεία από theconversation.com