Ο Όλαφ Σολτς σχεδιάζει παράκαμψη στους κανόνες για το χρέος της Γερμανίας

Η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας θέλει να κάνει δύο πράγματα που φαίνονται αντικρουόμενα – να αυξήσει τις επενδύσεις, ενώ τηρεί τους αυστηρούς κανόνες της Γερμανίας για το δημόσιο χρέος.

Το να συμβιβάσει και τα δύο θα μπορούσε να αποδειχθεί ένα από τα πιο δύσκολα καθήκοντα που θα αντιμετωπίσει. Αλλά ο Όλαφ Σολτς, ο νέος καγκελάριος, είναι βέβαιος ότι μπορεί να τετραγωνίσει τον κύκλο. Η συμφωνία συνασπισμού που αποκάλυψε τον περασμένο μήνα περιέχει πλήθος σχεδίων για την άντληση κεφαλαίων χωρίς να παραβιάζεται το λεγόμενο «φρένο του χρέους» – το συνταγματικό όριο της Γερμανίας στο νέο δανεισμό.

Η αντιπολίτευση τα έχει απορρίψει αυτά ως «κόλπα» και ορισμένοι νομικοί προειδοποιούν ότι θα μπορούσαν να έρθουν σε σύγκρουση με το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας.

Άλλοι, όμως, πιστεύουν ότι, συνδυαστικά, αποτελούν ένα λογικό σχέδιο δράσης.

«Αυτά τα μέτρα, εάν εφαρμοστούν πλήρως, θα διασφαλίσουν ότι ο συνασπισμός έχει αρκετά χρήματα για να κάνει ό,τι χρειάζεται», δήλωσε ο Jens Südekum, καθηγητής διεθνών οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Heinrich Heine του Ντίσελντορφ. «Εάν η ατζέντα τους αποτύχει, δεν θα οφείλεται σε έλλειψη ρευστού».

Ο συνασπισμός που σχηματίστηκε μετά τις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου συγκεντρώνει τρία κόμματα, τους Σοσιαλδημοκράτες του Scholz, τους Πράσινους και τους Φιλελεύθερους, που δεν είναι φυσικοί σύμμαχοι.

Οι Πράσινοι υποσχέθηκαν να χαλαρώσουν το φρένο του χρέους και να επενδύσουν 50 δισ. ευρώ ετησίως τα επόμενα 10 χρόνια για να εκσυγχρονίσουν τη Γερμανία και να την καταστήσουν ουδέτερη από εκπομπές άνθρακα. Οι φιλελεύθεροι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP) δήλωσαν ότι θα μπλοκάρουν οποιεσδήποτε απόπειρες αύξησης φόρων ή οποιασδήποτε αλλαγής στο φρένο χρέους, που εισήχθη το 2009 μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση η οποία δημιούργησε τρύπα στα δημόσια οικονομικά της Γερμανίας.

Αν και οι θέσεις τους έμοιαζαν ασυμβίβαστες πριν από τις εκλογές, κατάφεραν να βρουν πολλές δημιουργικές λύσεις για να ικανοποιήσουν και τις δύο πλευρές.

Ένα από αυτά προβλέπει τη μετατροπή της KfW, μιας κρατικής αναπτυξιακής τράπεζας, σε «φορέα καινοτομίας και επενδύσεων», την ανακεφαλαιοποίησή της και τη χρήση του διευρυμένου ισολογισμού της για τη μόχλευση των ιδιωτικών επενδύσεων στην πράσινη ενέργεια και την ψηφιοποίηση.

«Η KfW θα είναι σε θέση, μεταξύ άλλων, να παρέχει δάνεια σε χαμηλές τιμές σε ιδιοκτήτες κατοικιών για να μονώνουν τα σπίτια τους ή να βελτιώνουν την ενεργειακή τους απόδοση», δήλωσε ο Südekum.

Η KfW έχει ήδη χορηγήσει σχεδόν 70 δισεκατομμύρια ευρώ δανείων με κρατική εγγύηση σε γερμανικές επιχειρήσεις στο πλαίσιο προγράμματος στήριξης του κορωνοϊού που ξεκίνησε στην αρχή της πανδημίας.

Αυτά εξαιρέθηκαν από τους επίσημους υπολογισμούς του χρέους, πράγμα που σημαίνει ότι το σχέδιο θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μοντέλο για τη χρηματοδότηση άλλων τομέων της οικονομίας, όπως η ψηφιοποίηση ή η πράσινη ενέργεια, είπε στενός σύμμαχος του Σόλτς.

Ομοίως, ο συνασπισμός θέλει να επιτρέψει σε κρατικές εταιρείες όπως η Deutsche Bahn και η BImA — το Ινστιτούτο Ομοσπονδιακής Ακίνητης Περιουσίας — να αναλάβουν χρέη που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις. Είναι ήδη σαφές ότι ο Scholz θεωρεί την BImA, μια κυβερνητική υπηρεσία που διαχειρίζεται 460.000 εκτάρια κρατικής περιουσίας, ως κρίσιμης σημασίας για την υλοποίηση ενός από τους βασικούς στόχους του SPD – την κατασκευή 400.000 νέων διαμερισμάτων ετησίως, εκ των οποίων τα 100.000 επιδοτούνται από το κράτος.

Μια άλλη πρόταση περιλαμβάνει την παραβίαση των κανόνων του φρένου στο χρέους και ειδικότερα της λεγόμενης «κυκλικής συνιστώσας», η οποία καθορίζει πόσα περιθώρια έχει η κυβέρνηση να αυξήσει το χρέος ανάλογα με την κατάσταση της οικονομίας.

Το κλειδί εδώ είναι το “παραγωγικό κενό” – η διαφορά μεταξύ του ΑΕΠ και ενός μέτρου των δυνατοτήτων της οικονομίας: η αλλαγή του τρόπου υπολογισμού θα μπορούσε να αυξήσει το ποσό δανεισμού που επιτρέπεται να αναλάβει η κυβέρνηση υπό το φρένο χρέους.

Σύμφωνα με μια εκτίμηση, αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει στην κυβέρνηση να συγκεντρώσει επιπλέον 10 δισ. ευρώ ετησίως. Ο Λαρς Φελντ του πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ, πρώην κυβερνητικός σύμβουλος, απέρριψε την πρόταση ως «Οικονομία τύπου Πίπι η Φακιδομύτη — Φτιάχνω τον κόσμο όπως μου αρέσει». Αλλά η νέα κυβέρνηση θεώρησε σαφώς ότι ήταν αρκετά σημαντικό να συμπεριλάβει το σχέδιο αυτό στη συμφωνία συνασπισμού της.

Και η ιδέα θα μπορούσε να καταλήξει να αντηχεί πολύ πέρα από τα σύνορα της Γερμανίας. «Εάν η Γερμανία μεταρρυθμίσει πραγματικά αυτόν τον κανόνα, είναι πιθανό να τροφοδοτήσει τη συζήτηση για τη μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ», δήλωσε η Philippa Sigl-Glöckner του Dezernat Zukunft, μιας δεξαμενής σκέψης, μιας από τους πρωτεργάτες της πρότασης. «Η ΕΕ χρησιμοποιεί τον ίδιο υπολογισμό για τη δυνητική παραγωγή (της οικονομίας) όπως κάνει η Γερμανία».

Όλες οι προτάσεις για να ξεπεράσουμε το φρένο χρέους έρχονται σε μια περίοδο που ο κανόνας δεν εφαρμόζεται: ανεστάλη πέρυσι για να επιτρέψει στην κυβέρνηση να αυξήσει τις δαπάνες κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού και δεν θα επανέλθει σε ισχύ πριν το 2023.

Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες προτάσεις στη συμφωνία συνασπισμού είναι οι υπουργοί να επωφεληθούν από αυτήν την αναστολή για να προχωρήσουν σε μια τελευταία μεγάλη ανάληψη δανεισμού. Το χρέος που θα συγκεντρωνόταν θα διοχετευόταν σε ένα «ταμείο για το κλίμα και τη μεταμόρφωση» για τη χρηματοδότηση επενδύσεων. Αυτό το ταμείο θα μπορούσε επίσης να λάβει μέρος από τα 240 δισεκατομμύρια ευρώ σε νέο δανεισμό που εγκρίθηκε για το 2021 αλλά δεν αντλήθηκε στην πραγματικότητα.

Αλλά η ιδέα έχει αποδειχθεί αμφιλεγόμενη. «Τα χρέη που αναλήφθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν έναν συγκεκριμένο σκοπό, ο οποίος είναι η αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της κρίσης του κορωνοϊού», δήλωσε ο Hanno Kube, καθηγητής δημοσίου δικαίου, δημοσίων οικονομικών και φορολογικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

Η άντληση νέου δανεισμού και η ένταξή του στο ταμείο για το κλίμα θέτει «το ερώτημα εάν υπάρχει αρκετή σύνδεση με την κρίση [κορωνοϊού]. Και εκεί μπαίνει κανείς σε μια γκρίζα ζώνη».

Η συμφωνία συνασπισμού περιέχει και άλλες ιδέες, για τη συγκέντρωση περισσότερων κεφαλαίων. Η νομιμοποίηση και η φορολόγηση της κάνναβης θα βοηθήσει λίγο και οι υπουργοί σχεδιάζουν επίσης να καταργήσουν σειρά από κρατικές επιδοτήσεις, όπως αυτές για τα εταιρικά αυτοκίνητα με κινητήρες ντίζελ. Το χρονοδιάγραμμα για την αποπληρωμή των τεράστιων οφειλών που αναλήφθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας θα παραταθεί επίσης, μειώνοντας την πίεση στον προϋπολογισμό.

Επίσης, τα προγραμματισμένα φορολογικά έσοδα προβλέπεται να είναι πολύ υψηλότερα από ό,τι αρχικά αναμενόταν – 15 δισ. ευρώ περισσότερα ετησίως τα επόμενα τέσσερα χρόνια κατά μέσο όρο – κάτι που θα δώσει στη νέα κυβέρνηση περισσότερα περιθώρια στις δαπάνες. Αλλά για ορισμένους, οι περίπλοκες προτάσεις που συζητούνται υπογραμμίζουν τον παράλογο του φρένου χρέους και την ανάγκη για θεμελιώδη μεταρρύθμιση μιας ρύθμισης που έχει ξεπεράσει τη χρησιμότητά της. «Πρέπει πραγματικά να αναρωτηθούμε γιατί εξακολουθούμε να έχουμε αυτόν τον κανόνα εάν καταβάλλεται τόση προσπάθεια για να τον ξεπεράσουμε», είπε η Sigl-Glöckner.