Ουκρανία: Η Ρωσία χάνει τη μάχη για το εμπόριο στη Μαύρη Θάλασσα

Στις 19 Σεπτεμβρίου, αξιωματικοί του πολεμικού και του εμπορικού ναυτικού μαζεύτηκαν σε ένα μυστικό δωμάτιο ελέγχου για να παρακολουθήσουν την «Resilient Africa -Ανθεκτική Αφρική» καθώς αναχωρούσε από το λιμάνι Chornomorsk της Οδησσού.

Ηταν το πρώτο σκάφος που εισήλθε και εξήλθε χρησιμοποιώντας τον νέο ναυτιλιακό διάδρομο έκτακτης ανάγκης της Ουκρανίας, που δημιουργήθηκε μετά την κατάρρευση μιας συμφωνίας για το εμπόριο σιτηρών.

ΕΕ: Απειλούν να πλήξουν την οικονομία της Ουγγαρίας αν ασκήσει βέτο στη βοήθεια της Ουκρανίας

Η Ρωσία είχε προειδοποιήσει ότι θα μπορούσε να ανοίξει πυρ σε πλοία που χρησιμοποιούν τον διάδρομο. Οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης ήταν σε ετοιμότητα.

«Είμαστε έτοιμοι για οποιοδήποτε σενάριο», λέει ένας από τους παρόντες στην αίθουσα. «Ήμασταν πραγματικά πολύ νευρικοί». Στην περίπτωση αυτή, το πλοίο απέπλευσε χωρίς επεισόδια, «αγκάλιασε» 150 χιλιόμετρα της ουκρανικής ακτογραμμής πριν εισέλθει πρώτα στα χωρικά ύδατα της Ρουμανίας , μετά στη Βουλγαρία και συνεχίσει ,μέσω του Βοσπόρου, προς τον τελικό προορισμό του, τη Χάιφα στο Ισραήλ.

Η ανακήρυξη ενός ναυτιλιακού διαδρόμου σε πείσμα των ρωσικών βομβαρδισμών ήταν πάντα επικίνδυνη. Αλλά για την Ουκρανία, ήταν μια στρατηγική αναγκαιότητα.

Πριν από τον πόλεμο, το 60% του εμπορίου της χώρας περνούσε από τα λιμάνια της βαθιάς θάλασσας, ταξιδεύοντας προς τις αγορές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όπως γινόταν για αιώνες πριν.

Η απόφαση της Ρωσίας να επιβάλει εκ νέου αποκλεισμό ήταν μια πράξη οικονομικού πολέμου.  Έτσι, κρυφά, η Ουκρανία άρχισε να αναπτύσσει τη δική της εναλλακτική διαδρομή.

Επέλεξε τα πιο ρηχά νερά, ασφαλή από τα ρωσικά υποβρύχια και αρκετά κοντά στην ακτή ώστε να καλύπτονται από το πυροβολικό της ξηράς. «Πιστεύαμε ότι θα λειτουργούσε, αλλά το θέμα ήταν να πείσουμε τους άλλους», λέει ο Γιούρι Βάσκοφ, αναπληρωτής υπουργός υποδομών της Ουκρανίας.

Η νέα διαδρομή των εμπορικών πλοίων

Τα πρώτα πλοία απέπλευσαν με ζημία αλλά το κόστος της ασφάλισης των πλοίων, που ακολουθούν τη διαδρομή, μειώθηκε κατά τρία τέταρτα και τα κέρδη επέστρεψαν. Σχεδόν 500 πλοία έχουν ακολουθήσει το «Resilient Africa».

Με 6,3 εκατομμύρια τόνους αγαθών που εξήχθησαν τον Δεκέμβριο, τα τρία λιμάνια της περιοχής της Οδησσού —η ίδια η Οδησσός, το Chornomorsk και το Pivdenny— έχουν πλέον σχεδόν επιστρέψει στον προπολεμικό όγκο.

Σε μια ασυνήθιστα ηλιόλουστη μέρα στα τέλη Ιανουαρίου, στο λιμάνι της Οδησσού δεκατέσσερα πλοία στέκονταν να φορτώνουν στην αποβάθρα. Άλλα 11 φαίνονταν στον ορίζοντα, περιμένοντας τη σειρά τους να επιθεωρηθούν από συνοριακούς αξιωματούχους.

Η συνοριακή υπηρεσία δεν επιθεωρεί μόνο εμπορεύματα επί του πλοίου αυτές τις μέρες, αλλά και ελέγχει για ρωσικές ομάδες σαμποτέρ, οι οποίες παραμένουν απειλή.

Μια άλλη αλλαγή εν μέσω πολέμου , ηταν η μεταβίβαση όλης της ευθύνης για την κυκλοφορία στην περιοχή σε μια ενιαία ναυτική διοίκηση. «Συνδέουμε τους εμπόρους με τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τις οικολογικές υπηρεσίες, τα δελτία καιρού, τις επιθέσεις με πυραύλους και τις ειδοποιήσεις αεροπορικών επιδρομών», λέει ο Γιούρι Λιτβίν, επικεφαλής της Αρχής Θαλάσσιων Λιμένων της Ουκρανίας. «Είναι ένα μοναδικό παζλ lego ».

Στην ξηρά, η δουλειά είναι σχεδόν η ίδια όπως ήταν: λεπτή, απαιτητική, επικίνδυνη. Οι λιμενεργάτες απενεργοποιούν τα εργαλεία τους μόνο κατά τη διάρκεια ειδοποιήσεων αεροπορικής επιδρομής, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν αρκετές ώρες τη φορά.

Οι επιδρομές προσθέτουν περίπου 30% στους χρόνους φόρτωσης, λέει ο Ντενις Παβλιανιτι-Καρποφ , επικεφαλής της λιμενικής αρχής της Οδησσού.

Κατεστραμένες λιμενικές εγκαταστάσεις

«Η Κριμαία είναι μόλις 160 χιλιόμετρα μακριά και οι πύραυλοι μερικές φορές προσγειώνονται ακόμη και πριν ξεκινήσουν οι σειρήνες», λέει. Μέσα στο λιμάνι, δεν χρειάζεται να ψάξετε σκληρά για να κατανοήσετε τους θανάσιμους κινδύνους.

Τα συντρίμμια του τερματικού σταθμού επιβατών, καταπλακώθηκαν από έναν αντιπλοϊκό πύραυλο Onyx στις 25 Σεπτεμβρίου αλλά είναι σπάνιο να δεις στην περιοχή μια ανέπαφη οροφή ή άθικτο παράθυρο: Tο γυαλί πλέον έχει αντικατασταθεί , συνήθως, από κυματοειδές πλαστικό φύλλο. Οι δρόμοι είναι τσακισμένοι. Κυκλοφορεί μια μυρωδιά καμένου, αναφέρει ο Economist.

Συνολικά, η Ρωσία έχει επιτεθεί σε σχεδόν 200 λιμενικές εγκαταστάσεις από τότε που αποσύρθηκε από τη συμφωνία για τα σιτηρά τον Ιούλιο, σκοτώνοντας πέντε λιμενικούς και τραυματίζοντας 23.

Η Ουκρανία έπρεπε να εργαστεί σκληρά για να δημιουργήσει το δικό της διάδρομο, ανατρέποντας την κυριαρχία της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και αυτο χωρίς ούτε ένα λειτουργικό πολεμικό πλοίο.

Σύμφωνα με τον Ντμίτρο Πλέτεντσουκ , εκπρόσωπο του Πολεμικού Ναυτικού, η απίθανη επιτυχία ήρθε σε τρεις φάσεις. Η πρώτη ανακάλυψη ήρθε τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, όταν η Ουκρανία απέτρεψε μια αμφίβια απόβαση.

Ήταν μια δύσκολη υπόθεση, αλλά η στιγμή-κλειδί ήταν η ανακοπή της ρωσικής δυτικής περικύκλωσης της Οδησσού σε απόσταση 100 χιλιομέτρων στο Βοζνεσένσκ τον Μάρτιο του 2022.

Δύο μήνες αργότερα, η Ουκρανία μπόρεσε να επιβάλει ένα ρυθμιστικό πεδίο 100 ναυτικών μιλίων στο βορειοδυτικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας μετά την καταστροφή της ρωσικής ναυαρχίδας Moskva και την ανάκτηση του ελέγχου του στρατηγικού νησιού Snake.

Η τρίτη φάση, που ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια του 2023, είδε την Ουκρανία να απωθεί τα ρωσικά πολεμικά πλοία εξ ολοκλήρου από το βορειοδυτικό, το κεντρικό και ακόμη και το νοτιοδυτικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας.

Απώλειες για το ρωσικό στόλο

Το πλοίο Moskva του ρωσικού στόλου (missile cruiser) που χτυπήθηκε απο τις ουκρανικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 2022 – REUTERS/Stringer/File Photo

Χάρη στη συνεργασία δυνάμεων απο το πολεμικό ναυτικό της Ουκρανίας, την εσωτερική υπηρεσία πληροφοριών (SBU), τη στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών (HUR) , τη συνοριοφυλακή και το στρατό, το κυνήγι για τη βύθιση ρωσικών πολεμικών πλοίων, είχε αποτελέσματα.

Συνολικά, η Ουκρανία έχει καταστρέψει τουλάχιστον 22 από τα 80 εν ενεργεία πολεμικά σκάφη του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας και έχει προκαλέσει ζημιές σε άλλα 13.

Οι αριθμοί αυτοί θα ήταν ακόμη μεγαλύτεροι αν η Ρωσία δεν είχε περισυλλέξει μερικά βυθισμένα πλοία. Τώρα, ούτε καν η ανατολική ακτή της Κριμαίας δεν θεωρείται ασφαλής, και τα πιο ικανά πλοία της Ρωσίας έχουν καταφύγει στο Νοβοροσίσκ, 600 χιλιόμετρα μακριά. «Είναι θέμα χρόνου να καταστρέψουμε τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στο σύνολό του», λέει ο κ. Πλέτεντσουκ.

Το σημαντικό είναι ότι η νέα αποτρεπτική ικανότητα της Ουκρανίας της επέτρεψε επίσης να στοιχηματίσει: η Ρωσία δεν θα επιτεθεί σκόπιμα σε ξένο εμπορικό πλοίο.

Μια επίθεση δεν θα προκαλούσε μονον διεθνή κατακραυγη,  αλλά η απειλή της κλιμάκωσης θα σημαίνε πως θα αυξήθουν τα ασφάλιστρα ακριβώς πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένης της ναυτιλίας με προορισμό τη Ρωσία.

Το στοίχημα λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό, με εξαίρεση ένα πλοίο με σημαία Λιβερίας, το οποίο πιθανότατα χτυπήθηκε από ατύχημα ενώ ήταν ελλιμενισμένο στο λιμάνι Pivdenny τον Νοέμβριο του 2023.

Ουκρανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι οι κίνδυνοι για τη ναυτιλία είναι σοβαροί μόνο όταν ένα πλοίο βρίσκεται στο λιμάνι.

Ανάσα για την οικονομία της Ουκρανίας

Η Ρωσία μπορεί και ρίχνει βόμβες ολίσθησης  προς την κατεύθυνση του διαδρόμου έκτακτης ανάγκης. Οι νάρκες από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι επίσης ένα περιστασιακό πρόβλημα.

Και τα δύο είναι ενοχλητικά, αλλά όχι αρκετά για να αποτρέψουν μεγάλα φορτηγά πλοία.

Η επιστροφή των λιμανιών βαθέων υδάτων της Οδησσού έρχεται σαν μια έγκαιρη υποστηριξη στην ταλαιπωρημένη οικονομία της Ουκρανίας.

Ο Ολεκσέϊ Σομπόλεφ , αναπληρωτής υπουργός Οικονομίας της Ουκρανίας, λέει ότι η απεμπλοκή της θάλασσας προβλέπεται να προσθέσει τουλάχιστον 3,3 δισ. δολάρια στις εξαγωγές το 2024, δημιουργωντας μια χρήσιμη σταθερότητα συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Οι έμποροι είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν πρώτα τις σημαντικές απώλειές τους εν καιρώ πολέμου. Οποιαδήποτε άνθηση θα πάρει λίγο χρόνο και όπως λέει ο Σερχϊι Μαρτσένκο , υπουργός Οικονομικών :  «Το δημοσιονομικό αποτέλεσμα του διαδρόμου μπορεί να γίνει σαφές μόνο το 2025».

Οι εμπλεκόμενοι είναι πολύ προσεκτικοί για να δηλώσουν τη νίκη.  Ένας έμπορος, υπεύθυνος για ένα από τα μεγαλύτερα ιδιωτικά τερματικά της Οδησσού, ζήτησε να μην κατονομαστεί επειδή φοβόταν ότι η Ρωσία θα στόχευε την επιχείρησή του.

Ο κ. Βάσκοφ παραδέχεται ότι ο νέος διάδρομος δεν διαθέτει ακόμη αρκετή αεροπορική άμυνα, διεθνή παρακολούθηση και, ιδανικά, διεθνείς στρατιωτικές συνοδούς για να τον καταστήσει πλήρως ασφαλή.

Αλλά η λειτουργία του στις χειρότερες στιγμές είχε αποδειχθεί ένα σημείο: η ναυτιλία μπορεί να συνεχιστεί ακόμη και κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού της Ρωσίας.

Μπορούν να βρεθούν πλοία, μπορούν να βρεθούν πληρώματα και καπετάνιοι με εμπειρία συγκρούσεων. Ο κ. Βάσκοφ θυμάται ένα μήνυμα κειμένου που έλαβε από την «Ανθεκτική Αφρική» λίγο μετά τον ελλιμενισμό του πλοίου στο Ισραήλ.

Ο καπετάνιος του πλοίου είχε γράψει πίσω για να πει ότι είχε ξεσπάσει άλλος πόλεμος. «Ένιωσα πιο ασφαλής στο Chornomorsk», είπε ειρωνικά και αυτο ήταν αρκετό για να ξεσηκώσει ένα σπάνιο γέλιο στο υπουργείο.