Πόσο κοστίζει το μποτιλιάρισμα δορυφόρων και άλλων αντικειμένων γύρω από τη Γη

Η εικόνα της Γης μέσα σε ένα πυκνό σύννεφο διαστημικών «σκουπιδιών» είναι σχεδόν συγκλονιστική. Είναι παρά ταύτα παραπειστική! Διότι δείχνει πολύ λιγότερα αντικείμενα από όσα περιβάλλουν τον πλανήτη και περιστρέφονται γύρω απ’ αυτόν. Δεν είναι μόνο οι 8.100 ενεργοί δορυφόροι το πρόβλημα – η σελήνη προφανώς εξαιρείται. Οι ειδικοί εκτιμούν ο φωτογραφικός φακός «πιάνει» μόλις 36.000 αντικείμενα με ένα σημαντικό, ας πούμε, μέγεθος. Και υπολογίζουν ότι περιστρέφονται γύρω μας περίπου 1 εκατομμύριο αντικείμενα μεγαλύτερα από ένα εκατοστό και 150 εκατομμύρια μεγαλύτερα από ένα χιλιοστό.

Γη: Αν εξαφανιζόταν οι άνθρωποι πώς θα ήταν ένα χρόνο μετά;

«Ο αριθμός μοιάζει τεράστιος, αλλά ένα διαστημόπλοιο θα περνούσε εύκολα μέσα από αυτό το σύννεφο απορριμμάτων χωρίς να κλωτσήσει ούτε ένα σκουπίδι στο διάβα του», γράφει ο Τριστάν Βε στον «Figaro». Ο χώρος στο διάστημα είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερος και πολύ πιο «άδειος» από όσο μπορεί κανείς να φανταστεί. Όμως ήδη έχουμε συσσωρεύσει με μεγάλη απερισκεψία εδώ και 60 χρόνια και έχουμε θέσει σε τροχιά γύρω από τη Γη πάμπολλα απόβλητα. Τα διαστημικά αυτά σκουπίδια οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην περαιτέρω πορεία εκμετάλλευσης του διαστήματος από τους ανθρώπους. Θα έχουν επίσης συνέπειες και «επί της Γης».

«Ας ξεπεράσουμε το μάλλον ειδικό πρόβλημα των πιο απομακρυσμένων τροχιών περιστροφής, εκείνων που βρίσκονται σε απόσταση από 20.000 έως 36.000 χιλιόμετρα. Εκεί περιστρέφονται οι δορυφόροι GPS και άλλοι αντίστοιχοι, όπως επίσης και οι μεγαλύτεροι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι. Προ 25ετίας συμφωνήθηκαν κανόνες για την αποστολή δορυφόρων που εκμετρούν το ζην σε τροχιές νεκροταφείων. Το ερώτημα που τίθεται εν προκειμένω έχει να κάνει με το αν υπάρχει οικονομικό συμφέρον να ανεφοδιάσει κανείς ή να επισκευάσει ένα δορυφόρο παρά να τον στείλει στο επέκεινα», γράφει ο ρεπόρτερ της γαλλικής εφημερίδας.

Η αποφορά της χωματερής

Κατά τους ειδικούς το κρίσιμο ερώτημα είναι τι γίνεται με τα αντικείμενα που στροβιλίζονται σε χαμηλές τροχιές πάνω από τον πλανήτη. «Σε υψόμετρο από 700 και 1.100 χιλιόμετρα η περιοχή έχει γίνει σχεδόν απροσπέλαστη», παρατηρεί ο Κριστόφ Μπονάλ, ειδικός στο Τμήμα Στρατηγικής στη γαλλική διαστημική υπηρεσία Cnes, πρόεδρος των επιτροπών διαστημικών απορριμμάτων της Διεθνούς Ακαδημίας Αστροναυτικής (ΙΑΑ) επίσης πρόεδρος της Διαχείρισης Διαστημικής Κυκλοφορίας της Διεθνούς Αστροναυτικής Ομοσπονδίας (IAF).

«Ήμασταν πολύ αμελείς. Στη συγκεκριμένη περιοχή, υπάρχουν τώρα από 100 έως 1.000 φορές περισσότερα συντρίμμια από τους ενεργούς δορυφόρους που στροβιλίζονται γύρω μας. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα μηχάνημα που στέλνουμε στο διάστημα έχει πιθανότητα 8% να διαλυθεί και να γίνει συντρίμμια, ρίσκο που θεωρείται επιεικώς απαράδεκτο για όλους όσοι που μπαίνουν στην περιπέτεια να στείλουν ένα αντικείμενο στο διάστημα», σημειώνει ο Μπονάλ.

Προφανώς είτε το προσδοκώμενο κέρδος δικαιολογεί το ρίσκο είτε οι δαπάνες του όλου εγχειρήματος το δικαιολογούν (το ρίσκο), την ανάληψη του οποίου πιθανώς να ενθαρρύνει και η απουσία μηχανισμού ελέγχου και επιβολής κυρώσεων, θα παρατηρούσε κανείς. Με άλλα λόγια, η χωματερή του διαστήματος είναι πολύ μακριά για να διαμαρτυρηθεί κανείς για την αποφορά της.

Το σύνδρομο Κέσλερ

Οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι η κατάσταση δεν φαίνεται να βελτιώνεται. Το σύνδρομο Kessler, το οποίο προβλέπει μιαν εκθετική αύξηση του αριθμού των διαστημικών σκουπιδιών (μιλάμε για τα συντρίμμια από τις ολοένα και περισσότερες συγκρούσεις δορυφόρων), είναι ήδη πραγματικότητα στα ύψη για τα οποία μιλάμε.

«Στα 850 χιλιόμετρα, εν προκειμένω, υπάρχει ένας ιδιαίτερος κίνδυνος: είκοσι από τους υψηλότερους ορόφους του παλαιού ρωσικού πυραύλου Zenit 2 παρεκτρέπονται σε ένα επικίνδυνο χορευτικό. Καθένας εξ αυτών έχει μήκος πάνω από 9 μέτρα και ζυγίζει περισσότερο από 9 τόνους. Όταν δύο από τα μεγάλα κομμάτια ρύπων συγκρουστούν, κάτι που αναπόφευκτα θα συμβεί εφόσον βρίσκονται τόσο κοντά στο χώρο, θα διπλασιαστεί αμέσως ο σημερινός αριθμός των συντριμμιών με μέγεθος άνω των 10 εκατοστών», προειδοποιεί ο Κριστόφ Μπονάλ.

Για να γίνει αντιληπτό το πρόβλημα, αρκεί να αναφερθεί ότι η πιο εμβληματική τυχαία σύγκρουση στο διάστημα σημειώθηκε το 2009 μεταξύ του δορυφόρου Iridium 33 του γαλλικού Thalès και ενός παροπλισμένου ρωσικού δορυφόρου στρατιωτικών επικοινωνιών, του Kosmos 2251. Οι δορυφόροι που συγκρούστηκαν ζύγιζαν 560 κιλά ο γαλλικός και 900 κιλά ο ρωσικός. Και δημιούργησαν περισσότερα από 2200 νέα συντρίμμια στο διάστημα. «Μπάζα» δηλαδή που περιστρέφονται γύρω από τον πλανήτη.

Σκουπιδιάρες του διαστήματος

Πλέον η μόνη επιλογή που έχει κανείς για να εκμεταλλεύεται τη «χαμηλή τροχιά» είναι είτε να πάει ψηλότερα είτε να κατέβει χαμηλότερα, γράφει ο ρεπόρτερ του «Figaro». Αυτή είναι η πρώτη επιλογή που επέλεξε ο «μεγα-αστερισμός» OneWeb (μιλάμε για περίπου 600 δορυφόρους). Σε κάθε περίπτωση, οι νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) καθαρισμού του διαστήματος ανθίζουν. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) ανέθεσε στην ελβετική εταιρεία ClearSpace να κάνει την πρώτη επίδειξη ευρείας κλίμακος – έχει προγραμματιστεί για το 2026. Η πρόκληση θα είναι να περισυλλεχθεί από έναν δορυφόρο-σκουπιδιάρη εξοπλισμένο με τέσσερις αρθρωτούς βραχίονες ένα μικρό κομμάτι βάρους περίπου εκατό κιλών προερχόμενο από την ανώτερη βαθμίδα του πυραύλου Vega.

Η σκουπιδιάρα (με όρους ελληνικού στρατού) θα πρέπει να συλλάβει τον στόχο της, να τον εγκλωβίσει και να τον επαναφέρει στην ατμόσφαιρα. «Επιλέξαμε να αντιμετωπίσουμε την απελευθέρωση της τροχιάς μεγάλων μη συνεργαζόμενων αντικειμένων, επειδή πιστεύουμε ότι οι πρώτοι πελάτες στην αγορά θα ενδιαφέρονται να αποσύρουν από το διάστημα αυτά τα μεγάλα αντικείμενα που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους, και να αποτρέψουν τον κίνδυνο να αποσυντεθούν ανεξέλεγκτα και να δημιουργήσουν ένα σύννεφα από συντρίμμια», τονίζει ο Λικ Πιγκέ, συνιδρυτής του ClearSpace. «Οι δορυφόροι OneWeb αυτήν ακριβώς την αποστολή έχουν», σημειώνει ο «Figaro».

Χαμηλά, πιο χαμηλά

Για να καταστεί εφικτή η εκμετάλλευση της χαμηλής τροχιάς η δεύτερη εκδοχή είναι να κατεβεί κάποιος σε χαμηλότερα ύψη, κάτω από τα 600 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης. Σε αυτή την περίπτωση, η φυσική φθορά, υπό την επίδραση της αυξημένης τριβής της ατμόσφαιρας, θα ολοκληρωθεί σε περίπου 25 χρόνια. Είναι η στρατηγική που επέλεξε η SpaceX του Ίλον Μασκ, η οποία έχει ήδη αναπτύξει περισσότερους από 4.600 δορυφόρους Starlink σε ύψος περίπου 500 χιλιομέτρων.

«Στα ύψη αυτά δεν είναι πλέον τόσο το ζήτημα των διαστημικών συντριμμιών που κυριαρχεί, όσο το πρόβλημα της συμφόρησης», υπογραμμίζει ο Κριστόφ Μπονάλ. «Σύμφωνα με τις προβλέψεις των ειδικών, έως τα τέλη της δεκαετίας που διανύουμε θα ‘κυκλοφορούν’ από 30.000 έως 100.000 ενεργοί δορυφόροι σε αυτήν την περιοχή. Αυτό δεν ενέχει πραγματικά κίνδυνο σύγκρουσης, καθώς όλοι οι δορυφόροι έχουν ικανότητες ελιγμών και αποτροπής μιας σύγκρουσης. Αλλά καθώς δεν υπάρχει κανονιστικό πλαίσιο, η ένταση μεταξύ των ενδιαφερόντων πιθανότατα θα πολλαπλασιαστεί. Γι’ αυτό είναι επείγον οι διαστημικές υπηρεσίες, οι φορείς εκμετάλλευσης και οι εθνικές κυβερνήσεις να καθορίσουν ένα αυστηρό στην ακρίβειά του ρυθμιστικό πλαίσιο», είπε ο γάλλος επιστήμονας και αξιωματούχος.

Μια άλλη ανάγκη που επισήμανε ο Μπονάλ είναι να γνωρίσουμε και να καταγράψουμε όσο το δυνατόν ακριβέστερα τις απειλές που εγκυμονούν για τον πλανήτη Γη και τους κατοίκους του όλοι αυτοί οι δορυφόροι. Αυτό απαιτεί μια λεπτομερή και σχολαστική χαρτογράφηση και των μικρότερων δυνατών διαστημικών σκουπιδιών. Διότι «εκτοξευόμενο με ταχύτητα 28.000 χιλιομέτρων την ώρα ένα μπουλόνι ολίγων μόνο χιλιοστών μπορεί να αποδειχθεί μοιραίο όταν επιστρέψει στη Γη.