BRICS: Η Κίνα επιχειρεί να στήσει το αντίπαλο δέος στη G7- Ποιοι αντιδρούν

Όταν η Goldman Sachs το 2001 χρησιμοποίησε το ακρωνύμιο BRICS σε σημείωμα για τις οικονομικές δυνατότητες της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 22 χρόνια αργότερα το ακρωνύμιο θα πάρει «σάρκα και οστά» ως ένας άτυπος οργανισμός που αυτές τις μέρες πραγματοποιεί στο Γιοχάνεσμπουργκ την 15η Σύνοδο Κορυφής. 

Στα πρώτα χρόνια υπήρξαν αναλυτές που εκτιμούσαν ότι το μπλοκ θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την G7 αλλά οι μη ασιατικές οικονομίες έμειναν στάσιμες τη δεκαετία του 2010, διεψεύδοντας τις προβλέψεις. Σήμερα η ομάδα που αποτελείται από την Βραζίλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική αντιπροσωπεύει πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και περισσότερο από το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας. Εκτός από τη γεωπολιτική, το μπλοκ εστιάζει στην οικονομική συνεργασία και στην αύξηση του πολυμερούς εμπορίου και της ανάπτυξης.

Αναπτυξιακή τράπεζα BRICS: Θα εκδώσει ομόλογο σε ινδικές ρουπίες

Ο Σιρίλ Ραμαφόσα, ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, θα συναντηθεί με ηγέτες όπως ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας και ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν θα είναι εκεί αυτοπροσώπως. Εάν παρευρισκόταν, τότε η Νότια Αφρική, ως μέλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, θα ήταν υποχρεωμένη να ενεργήσει βάσει του εντάλματος σύλληψης που εξέδωσε το δικαστήριο για τον πρόεδρο της Ρωσίας τον Μάρτιο.

Η συνάντηση εκτιμάται ότι θα αναδείξει  τον τρόπο με τον οποίο το μπλοκ έχει αναζωογονηθεί από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Δύσης και της Κίνας.Τα μέλη του μπλοκ, με επικεφαλής το Πεκίνο, εξετάζουν το ενδεχόμενο επέκτασης και εμβάθυνσης του μπλοκ.

Πάνω από 40 χώρες, μεταξύ των οποίων το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αργεντινή, η Αλγερία, η Βολιβία, η Ινδονησία, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, η Κούβα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, οι Κομόρες, η Γκαμπόν και το Καζακστάν, έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στο φόρουμ, σύμφωνα με την προεδρεύουσα χώρα, τη Νότια Αφρική.

Θεωρούν την BRICS ως μια εναλλακτική λύση στους παγκόσμιους οργανισμούς που κυριαρχούνται από τις παραδοσιακές δυτικές δυνάμεις και ελπίζουν ότι η συμμετοχή θα αποδώσει οφέλη, όπως η χρηματοδότηση της ανάπτυξης και η αύξηση του εμπορίου και των επενδύσεων. Επιπλέον, η δυσαρκέσκεια τους κλιμακώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου οι πλούσιες χώρες είχαν άμεση και γρήγορη πρόσβαση στα εμβόλια σ΄αντίθεση με τις αναπτυσσόμενες χώρες.

«Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των BRICS θα συντάξουν ένα κείμενο σχετικά με τη διεύρυνση της ομάδας», είπε ο πρεσβευτής της Νότιας Αφρικής στην BRICS, Ανίλ Σοκλάλ μιλώντας στο Bloomberg στις αρχές Αυγούστου. Αυτό θα προκαλέσει μια μεγάλη αλλαγή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων, συμπλήρωσε.

Τι σημαίνει η διεύρυνση της ομάδας των BRICS

Η διεύρυνση της ομάδας θα είναι πρόκληση για τη Δύση αλλά, όπως υποστηρίζει ο Economist, δεν αποτελεί θανάσιμη απειλή,. Οι προσπάθειες της Κίνας να διευρύνει το μπλοκ φέρνουν στην επιφάνεια τις εντάσεις και τις αντιφάσεις του. H αποδυναμωμένη Ρωσία συμφωνεί με το Πεκίνο. Η Ρωσία έχει τα δικά της στρατηγικά συμφέροντα. Ο Γκύντερ Μάιχολντ από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου λέει στην Deutsche Welle πως «η Μόσχα θέλει να χρησιμοποιήσει τη δυναμική που υπάρχει για να φέρει τους δικούς της συμμάχους στην ομάδα, όπως για παράδειγμα τη Λευκορωσία ή τη Βενεζουέλα. Για τον Πούτιν, η διεύρυνση των χωρών BRICS του δίνει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη διεθνή απομόνωση».

Στον αντίποδα Βραζιλία, Ινδία και Νότια Αφρική είναι επιφυλακτικές. Οι χώρες  του μπλοκ είναι πιο ετερογενείς από τις αντίστοιχες της G7. Τα μέλη διαφέρουν πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά και εκτιμάται ότι η διεύρυνση της ομάδας θα την έκανε ακόμη πιο ετερόκλητη. 

Όπως και η G7, η ομάδα δεν έχει καταστατικό ή επίσημα κριτήρια συμμετοχής. Μέχρι στιγμή ο συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στις χώρες της ομάδας είναι η εξυπηρέτηση διαφορετικών αναγκών. Η ομάδα αποτελεί το βήμα για να επικρίνουν, συχνά δικαιολογημένα, τον τρόπο με τον οποίο θεσμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών παραγκωνίζουν τον «παγκόσμιο Νότο». Στο Κέιπ Τάουν ο υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας κ. Jaishankar ήταν ξεκάθαρος όταν είπε για τη «συγκέντρωση» της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης που «αφήνει πάρα πολλά έθνη στο έλεος πολύ λίγων».  Η άποψη αυτή ακούγεται όλο και περισσότερο καθώς η οικονομία της BRICS  στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει αυξηθεί  και σήμερα αντιπροσωπεύει το 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ από το 8%  το 2001 σε 26%. Η οικονομία της G7 είχε την αντίστροφη πορεία την ίδια περίοδο. Σήμερα αντιπροσωπεύει το 43% του παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 65% το 2001. 

Μεταξύ των μελών της ομάδας η ανάπτυξη δεν κινείται με τους ίδιους ρυθμούς. Κατά μέσο όρο το ΑΕΠ της Βραζιλίας, της Ρωσίας και της Νότιας Αφρικής αυξάνεται κατά λιγότερο από 1% ετησίως από το 2013 (έναντι περίπου 6% για την Κίνα και την Ινδία). Ωστόσο το γεγονός ότι είναι η μόνη χώρα της Λατινικής Αμερικής και η μόνη αφρικανική χώρα στην ομάδα αντίστοιχα επιτρέπει στη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική να προβάλλουν «ηπειρωτική επιρροή»: Ο Ραμαφόσα έχει προσκαλέσει έναν τεράστιο αριθμό αφρικανών ηγετών στη σύνοδο κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ.

Ο στόχος της Κίνας

Η Κίνα έχει καταστήσει σαφές ότι θέλει να γίνουν μέλη χώρες από τον παγκόσμιο Νότο, καθώς επιθυμεί να δημιουργήσει το αντίβαρο στην δυτικοκρατούμενη G7. Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης είναι πολύ ευρασιατικός. Η G20 κυριαρχείται υπερβολικά από τα δυτικά μέλη της. Η ομάδα των BRICS είναι η καλύτερη επιλογή. «Η Κίνα επωφελείται από τον αντιαμερικανισμό των χωρών BRICS, ο οποίος αναγκάζει πολλές χώρες του παγκόσμιου Νότου να προσεγγίσουν την Κίνα», εξηγεί ο ειδικός σε θέματα Κίνας Φέλιξ Λι σε συνέντευξή του στην Deutsche Welle. «Αυτός είναι ο στόχος της Κίνας με την ομάδα των χωρών BRICS». Οι BRICS δεν είναι όμως μια λειτουργική αξιόπιστη συμμαχία , όπως η G7, λέει ο Λι και «το κύριο μέλημα του Πεκίνου είναι να αντιμετωπίσει τους Αμερικανούς»

Αν και οι χώρες λένε ότι οι αποφάσεις τους βασίζονται στη συναίνεση, η Κίνα είναι δύσκολο να αγνοηθεί. Το μερίδιό της στην παραγωγή της ομάδας από 47% το 2001 σήμερα ανέρχεται στο 70%. Το 2022 αντιπροσώπευε το 69% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της ομάδας (το άθροισμα των εισαγωγών και εξαγωγών των μελών), από 55% το 2001.

Μέχρι στιγμής  δεν έχει ανακοινωθεί επίσημος κατάλογος των υποψηφίων. Όμως, στο πλαίσιο ενός πειράματος σκέψης, ο Economist κατέγραψε 18 χώρες που είναι πιθανές υποψήφιες.

Ο κατάλογος  περιλαμβάνει μερικούς όλο και πιο δυναμικούς γεωπολιτικούς ταλαντευτές. Για τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η ένταξη στο μπλοκ θα ταίριαζε με τις προσπάθειές τους να αναπροσαρμόσουν τη σχέση τους με την Αμερική, τον μακροχρόνιο σύμμαχό τους, και να έρθουν πιο κοντά στην Κίνα. Το Μπαγκλαντές και η Ινδονησία, όπως και η Ινδία, είναι πολυπληθείς ασιατικές δημοκρατίες που ισχυρίζονται ότι είναι αδέσμευτες – και που θα ήθελαν ένα είδος «προστασίας» από τη δυτική κριτική για τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Η Αργεντινή, η Αιθιοπία, το Μεξικό και η Νιγηρία συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες χώρες της ηπείρου τους.

Τι σημαίνει σε αριθμούς η διεύρυνση με τις χώρες που κατέγραψε ως υποψήφιες ο Economist; Ο πληθυσμός του μπλοκ θα αυξανόταν από 3,2 δισ. (41% ως ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού) σε 4,6 δισ. (58%), έναντι 10% της G7. Το μερίδιο του στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα ανερχόταν στο 34%, διπλάσιο από το αντίστοιχο της ευρωζώνης της ΕΕ. Το μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο από 18% θα ανέλθει σε 27%. Ωστόσο, η Κίνα θα εξακολουθούσε να είναι η ζωή, η ψυχή και το πορτοφόλι του μπλοκ. 

Επιπλέον το μπλοκ έχει ιδρύσει δύο χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντίστοιχα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Το πρώτο είναι το Contingent Reserve Arrangement (CRA), το οποίο συμφωνήθηκε στη σύνοδο κορυφής  το 2014. Είναι ένα πλαίσιο για την παροχή στήριξης μέσω ρευστότητας και προληπτικών μέσων μεταξύ των κεντρικών τραπεζών ως απάντηση σε πραγματικές ή δυνητικές βραχυπρόθεσμες πιέσεις στο ισοζύγιο πληρωμών. Το δεύτερο είναι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB). Από την ίδρυσή της το 2015 έχει δανείσει 33 δισ. δολάρια για σχεδόν 100 έργα. Τρία νέα μέλη έχουν ενταχθεί τα τελευταία τρία χρόνια: Το Μπαγκλαντές, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Ουρουγουάη πρόκειται να γίνει σύντομα δεκτή. (Ένα κράτος δεν χρειάζεται να είναι μέλος της όμαδας για να ενταχθεί στην τράπεζα). Σήμερα ανακοίνωσε ότι τον Οκτώβριο θα εκδώσει το πρώτο ομόλογό της που θα αποτιμάται σε ινδικές ρουπίες. Στοχεύει να αυξήσει τον δανεισμό σε τοπικό νόμισμα, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου μέχρι στιγμής ήταν σε κινεζικό γουάν, από περίπου 22% σε 30% μέχρι το 2026, ενώ υπάρχουν όρια στην απο-δολαριοποίηση.

Οι οικονομικές διαφορές

 Το ΑΕΠ ανά άτομο του φτωχότερου μέλους, της Ινδίας, είναι περίπου το ένα πέμπτο εκείνου της Κίνας και της Ρωσίας. Πεκίνο και Μόσχα έχουν πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ενώ οι υπόλοιπες χώρες ελλείμματα. Η Ρωσία, σημαντικό μέλος του ΟΠΕΚ+, και η Βραζιλία είναι εξαγωγείς πετρελαίου- οι άλλες τρεις εξαρτώνται από τις εισαγωγές. Η Κίνα διαχειρίζεται ενεργά τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματός της- οι άλλες τέσσερις παρεμβαίνουν λιγότερο συχνά.  Ένα κοινό αποθεματικό νόμισμα των χωρών του μπλοκ  θα κατέρρεε με την πρώτη επαφή με την πραγματικότητα, εκτιμά ο Economist, καθώς κανένα μέλος δεν θα εγκατέλειπε την εξουσία που κατέχει η κεντρική του τράπεζα. 

Οι πολιτικές διαφορές

Η Ρωσία και η Κίνα έχουν χαρακτηριστικά απολυταρχικών καθεστώτων, ενώ η Βραζιλία, η Ινδία και η Νότια Αφρική έχουν να διανύσουν δρόμο για να αποκτήσουν διακυβέρνηση με τα χαρακτηριστικά της αστικής δημοκρατίας.

Μια δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στις 27 Ιουλίου από το Κέντρο Ερευνών Pew, μια δεξαμενή σκέψης που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, διαπίστωσε ότι οι αρνητικές απόψεις απέναντι στην Κίνα έχουν γίνει πιο συνηθισμένες από το 2019 -και όχι μόνο στη Δύση. Στη Νότια Αφρική το 40% των ερωτηθέντων είχε δυσμενή άποψη για την Κίνα, από 35% πριν από τέσσερα χρόνια. Στη Βραζιλία και την Ινδία το δυσμενές αίσθημα έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα από τότε που άρχισαν οι δημοσκοπήσεις το 2010 και το 2013 αντίστοιχα. Στη Βραζιλία το ποσοστό αυξήθηκε από 27% σε 48%- στην Ινδία από 46% σε 67%.

Επιπλέον Νότια Αφρική και Βραζιλία επιθυμούν για οικονομικούς λόγους να διατηρήσουν μια πιο διακριτική προσέγγιση με τη Δύση σε σχέση με την Ρωσία και την Κίνα.

Μια άλλη πολιτική διαφωνία των μελών αφορά την αξία της διατήρησης του μπλοκ ως μια αποκλειστική υπόθεση. Αν και ο Λούλα είναι πιο δεκτικός στην ιδέα να καλωσορίσει στο κλαμπ ομοϊδεάτες ηγέτες της Λατινικής Αμερικής, το διπλωματικό σώμα της χώρας δεν είναι τόσο σύμφωνο. Αντίθετα, η  Νότια Αφρική επιθυμεί να είναι ο μοναδικός εκπρόσωπος της Αφρικής στο μπλοκ. Η Κίνα θα ενισχύσει την δύναμή της από την διεύρυνση της ομάδας ενώ τα υπόλοιπα μέλη θα αποδυναμωθούν.  

Ο ρόλος της Ινδίας

Η μεγαλύτερη διαφωνία ωστόσο εκφράζεται από την Ινδία. Τις πρώτες ημέρες του μπλοκ «η Ινδία πίστευε ότι με τη βοήθεια της Ρωσίας θα μπορούσε να διαχειριστεί καλύτερα την Κίνα», λέει ο Χάρς Πάντ του Observer Research Foundation, μιας δεξαμενής σκέψης στο Δελχί. Οι συσχετισμοί όμως έχουν αλλάξει καθώς η Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία είναι υπόχρεη στην Κίνα. Και η Ινδία ανησυχεί για κάποιες από τις επίδοξες χώρες, όπως η Κούβα και η Λευκορωσία. 

Η Ινδία βλέπει τον εαυτό της ως αντίπαλο της Κίνας για την ηγεσία του παγκόσμιου Νότου. Χρησιμοποίησε την προεδρία της στην G20 φέτος για να ενισχύσει τις ανησυχίες των αναπτυσσόμενων χωρών σχετικά με τη χρηματοδότηση του κλίματος και τους διεθνείς θεσμούς. Δεν θα ήθελε να παίξει το δεύτερο ρόλο στην κινεζική προσπάθεια. Στοχεύει  όμως να διατηρήσει αξιοπρεπείς σχέσεις με την Κίνα, με την οποία έχει βαθιές οικονομικές σχέσεις και μακρά σύνορα. Έτσι προχωρά με προσοχή. 

Η σύνοδος κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ θα είναι μια καθοριστική στιγμή για την ΒRICS. Η διεύρυνση θα αναδείξει τον βαθμό επιρροής της Κίνας. Αν όμως η Κίνα εμποδιστεί, αυτό θα αναδείξει τη βαθιά διαίρεση της ομάδας.