ΕΕ – Η ενεργειακή φτώχεια επιδεινώνει τις συνθήκες ανέχειας για εκατομμύρια νοικοκυριά

Η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας τους τελευταίους μήνες εντείνουν την ανησυχία ότι εκατομμύρια Ευρωπαίοι θα πρέπει να επιλέξουν εάν θα πληρώσουν τους λογαριασμούς τους ή εάν θα γεμίσουν το ψυγείο τους με τρόφιμα.

«Δυστυχώς, οι ευάλωτοι θα αναγκαστούν να πληρώσουν το τίμημα για την αστάθεια του ενεργειακού μας συστήματος ορυκτών καυσίμων», δήλωσε στο Euractiv η Μάρθα Μάγιερς από τη ΜΚΟ Friends of the Earth, επισημαίνοντας ότι σε μια από τις πλουσιότερες ηπείρους του κόσμου, ένα στα τέσσερα νοικοκυριά -και περισσότερα φέτος τον χειμώνα- πρέπει να αποφασίσει μεταξύ της θέρμανσης των σπιτιών τους και της κάλυψης των διατροφικών αναγκών.

Περισσότρα από 30 εκατ. Ευρωπαίοι σε ενεργειακή φτώχεια

Περίπου 31 εκατομμύρια Ευρωπαίοι διαβιούν σε καθεστώς ενεργειακής φτώχειας και δεν μπορούν να κρατήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που επικαλείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της για την Κατάσταση της ΕΕ για το 2021.

Ωστόσο, πολλοί λένε ότι αυτός ο αριθμός μπορεί να υποτιμά το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος, γιατί δεν υπάρχει κοινός ορισμός της ενεργειακής φτώχειας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Για παράδειγμα, το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής υπολόγισε το 2019 ότι 50 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας – σχεδόν 20 εκατομμύρια περισσότεροι από τις τελευταίες εκτιμήσεις της ΕΕ.

Η Μάγιερς προειδοποίησε ότι αυτός ο αριθμός θα μπορούσε να αυξηθεί στα 80 εκατομμύρια λόγω της τρέχουσας κρίσης των τιμών της ενέργειας σε συνδυασμό με τον αντίκτυπο της κρίσης της πανδημίας.

Διαβάστε επίσης: Ενεργειακή φτώχεια – Διπλάσια από ό, τι η γενική φτώχεια στην ΕΕ

Αν και το ποσοστό ενεργειακής φτώχειας ποικίλλει από χώρα σε χώρα, οι ερευνητές λένε ότι η συνεχιζόμενη αύξηση της τιμής της ενέργειας επιδεινώνεται από την κρίση του COVID-19, η οποία έχει ωθήσει ορισμένα νοικοκυριά πιο κοντά σε αδιέξοδο.

«Έχουμε δει ότι δεν υπάρχουν περισσότεροι φτωχοί άνθρωποι, αλλά οι πιο φτωχοί έγιναν ακόμη φτωχότεροι λόγω της κρίσης της πανδημίας. Νομίζω ότι θα μπορούσαμε να περιμένουμε δυνητικά παρόμοια αποτελέσματα, λόγω της ενεργειακής κρίσης», είπε στο Euractiv η ερευνήτρια για την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ στο Ινστιτούτο Jacques Delors.

Ήδη πριν από την πανδημία, ένας στους πέντε ανθρώπους στην ΕΕ διέτρεχε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού – ή περίπου 110 εκατομμύρια άνθρωποι, σύμφωνα με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ).

Μέτρα για τα νοικοκυριά

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι χώρες έχουν εφαρμόσει μέτρα για να μετριάσουν τον αντίκτυπο των τιμών της ενέργειας που αυξήθηκαν το καλοκαίρι και από τα μέσα του φθινοπώρου η κατάσταση εξελίχθηκε σε διεθνή κρίση.

Βραχυπρόθεσμα, οι λύσεις περιλαμβάνουν προσωρινές μειώσεις φόρων και εφάπαξ πληρωμές σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ελλάδα έλαβαν τέτοια μέτρα για να βοηθήσουν τα ευάλωτα νοικοκυριά.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Οκτώβριο μια «εργαλειοθήκη» μέτρων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι χώρες για να αντιμετωπίσουν την κρίση. Η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες λύσεις για την άμβλυνση της πίεσης στα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις «χωρίς να βλάψει την εσωτερική αγορά ενέργειας της ΕΕ ή την πράσινη μετάβαση μεσοπρόθεσμα».

Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν επίσης πρόσβαση σε ένα ταμείο ύψους 10,8 δισεκατομμυρίων ευρώ σε πρόσθετα έσοδα που προέρχονται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ που συγκεντρώθηκαν από την αρχή του έτους, επεσήμανε η Επιτροπή.

«Δεν υπάρχει όριο στο πόσο από αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών», δήλωσε η Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ Κάντρι Σίμσον.

Μόνιμη κρίση;

Μακροπρόθεσμα, η λύση που προτείνουν οι Βρυξέλλες είναι να μειωθεί η εξάρτηση από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα αυξάνοντας την εξοικονόμηση ενέργειας και ενισχύοντας την ποσότητα των εγχώριων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης.

«Η μόνη μακροπρόθεσμη θεραπεία κατά των κραδασμών της ζήτησης και της αστάθειας των τιμών είναι η μετάβαση σε ένα πράσινο και πιο αποτελεσματικό ενεργειακό σύστημα που βασίζεται κυρίως σε τοπικές πηγές ενέργειας», είπε η Σίμσον, προσθέτοντας ότι η αιολική και η ηλιακή ενέργεια «συνέχισαν να παρέχουν την πιο προσιτή ηλεκτρική ενέργεια στο η αγορά σε όλη τη διάρκεια της κρίσης».

Ωστόσο, η ενεργειακή μετάβαση θα πάρει χρόνο. Ορισμένοι προειδοποιούν ότι η αστάθεια στις ενεργειακές αγορές είναι πιθανό να διατηρηθεί, αναμένοντας ότι η πράσινη μετάβαση θα δημιουργήσει μεγαλύτερη αβεβαιότητα για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Μάλιστα, ο γάλλος Οικονομίας Μπρουνό Λε Μερ, προέβλεψε ότι αυτό θα είναι «ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά ζητήματα για τα επόμενα χρόνια».

Οι καταναλωτικές οργανώσεις επισημαίνουν ότι η ενεργειακή κρίση έχει αποκαλύψει ορισμένες από τις αντιφάσεις της πράσινης μετάβασης: ενώ η απομάκρυνση του εισαγόμενου πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει γίνει ακόμη πιο επείγουσα, η προστασία των καταναλωτών από τις διακυμάνσεις των τιμών θα γίνεται όλο και πιο απαραίτητη κατά τη διάρκεια της μετάβασης.

«Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι λίγο ανοιχτό για την πράσινη μετάβαση», λέει ο Els Bruggeman, από την Euroconsumers, μια οργάνωση με μέλη στο Βέλγιο, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία.

«Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτή η κατάσταση δεν θα διαρκέσει πέρα ​​από την άνοιξη του 2022. Αλλά πιθανότατα θα συμβεί ξανά, ειδικά αν σκεφτεί κανείς την πράσινη μετάβαση. Θα χρειαστούμε πολύ μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά την παροχή εφεδρικού αερίου σε περίπτωση ελλείψεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Και με περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να μπαίνουν στο ηλεκτρικό δίκτυο, δεν αποκλείεται αυτή η κατάσταση να συμβεί ξανά», είπε ο Ελς Μπρούγκεμαν από την Euroconsumers, που έχει μέλη στο Βέλγιο, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία.

«Περισσότερο από ποτέ, έχει καταστεί σαφές ότι η πράσινη μετάβαση πρέπει να είναι μια δίκαιη μετάβαση. Και αν δεν έχετε όλους στο πλοίο, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών, δεν πρόκειται να λειτουργήσει», είπε χαρακτηριστικά ο Μπρούγκεμαν σε συνέντευξή του στην Euractiv.

Τερματισμός της ενεργειακής φτώχειας παγκοσμίως

Η ενεργειακή φτώχεια δεν μόνο ευρωπαϊκό ζήτημα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας από τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών είναι να διασφαλίσει την πρόσβαση σε «προσιτή, αξιόπιστη, σύγχρονη και βιώσιμη ενέργεια για όλους», συμπεριλαμβανομένης της σημαντικής αύξησης της συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα.

Την τελευταία δεκαετία, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, με τον αριθμό των ατόμων χωρίς πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια να μειώνεται από 1,2 δισεκατομμύρια σε 759 εκατομμύρια. Το ποσοστό  των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα αυξήθηκε από 16,3% σε 17,3%.

Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν για να επιτευχθεί ένα μείγμα καθαρής ενέργειας για τον παγκόσμιο πληθυσμό.

«Μια ενεργειακή επανάσταση βασισμένη στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση απαιτείται επειγόντως όχι μόνο για την επιτάχυνση της οικονομικής προόδου και ανάπτυξης, αλλά και για τη μείωση των εκπομπών που θερμαίνουν γρήγορα τον πλανήτη μας», σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ για την πρόσβαση στην ενέργεια.

Η έκθεση προειδοποιεί ότι ο ενεργειακός τομέας εξακολουθεί να κυριαρχείται από ορυκτά καύσιμα, τα οποία ευθύνονται για το 73% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Αυτά πρέπει να μειωθούν κατά το ήμισυ μέχρι το 2030 για να αποφευχθεί η αύξηση της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, της μετακίνησης πληθυσμών και της επισιτιστικής και υδάτινης ανασφάλειας, επισημαίνεται.