Βέλτιστη φορολόγηση με γνώμονα τη καταναλωτική συμπεριφορά

Οι καταναλωτές συχνά αγοράζουν ένα προϊόν όχι μόνο για τα χαρακτηριστικά του αλλά και για το κύρος (status) που αυτό προσδίδει. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν προϊόντα όπως επώνυμα ρούχα και τσάντες, τελευταίες εκδόσεις από smartphones και tablets, drones, πολυτελή αυτοκίνητα κλπ. Οι καταναλωτές που αγοράζουν τέτοια αγαθά επιθυμούν να ανήκουν σ’ ένα μικρό κύκλο ατόμων. Έτσι απολαμβάνουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση όσο λιγότεροι καταναλωτές αγοράζουν παρόμοιας ποιότητας προϊόντα και όσο περισσότεροι καταναλωτές αγοράζουν προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας από το δικό τους ή δεν αγοράζουν καθόλου.

Από την άλλη πλευρά, η αγορά ενός τέτοιου προϊόντος από κάποιους καταναλωτές προκαλεί φθόνο (envy) σε όσους δεν έχουν κάνει μια παρόμοια αγορά. Οι καταναλωτές αυτοί προτιμούν να ανήκουν σε μια μεγάλη ομάδα ατόμων που δεν διαθέτουν ένα τέτοιο αγαθό παρά να είναι από τους λίγους που δεν έχουν καταφέρει να το αποκτήσουν.

Στην εργασία αυτή αναλύουμε την άριστη φορολόγηση ενός μονοπωλίου που παράγει ένα αγαθό με αυτές τις ιδιότητες. Είναι γνωστό ότι αν ένα αγαθό αγοράζεται μόνο για τα χαρακτηριστικά του, η κυβέρνηση θα πρέπει να επιδοτήσει την αγορά του προϊόντος αφού το μονοπώλιο θέτει υψηλότερη από την κοινωνικά άριστη τιμή. Με την επιδότηση, η τιμή του αγαθού μειώνεται και περισσότεροι καταναλωτές μπορούν να το αγοράσουν.

Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να αντιστραφεί για την περίπτωση των αγαθών που εξετάζουμε.  Όταν η τιμή του αγαθού επιδοτείται, η χρησιμότητα των καταναλωτών που το αγοράζουν αρχικά μειώνεται, αφού το κύρος που προσδίδει αυτό μειώνεται. Από την άλλη, οι νέοι αγοραστές απολαμβάνουν μεγάλη ευχαρίστηση αφού αγοράζουν ένα προϊόν που χωρίς την επιδότηση δεν θα μπορούσαν να αποκτήσουν. Τέλος όσοι και μετά την επιδότηση δεν αγοράζουν το προϊόν αισθάνονται μεγαλύτερη δυσφορία αφού ανήκουν σε μια μικρότερη ομάδα που δεν αγοράζει το προϊόν. Είναι δυνατόν, όταν η επίδραση του κύρους αλλά και του φθόνου για το αγαθό είναι μεγάλη, το κράτος να επιθυμεί να φορολογήσει αντί να επιδοτήσει ένα τέτοιο αγαθό.

Στην εργασία μελετούμε επίσης την επίδραση των ιδιοτήτων αυτών στην άριστη φορολογία όταν ένα μονοπώλιο παράγει ένα προϊόν υψηλότερης ποιότητας και ένα χαμηλότερης ποιότητας. Αποδεικνύουμε πως η κυβέρνηση είναι προτιμότερο να φορολογεί με μικρότερο συντελεστή το προϊόν με την υψηλότερη ποιότητα.

Εξετάζουμε ακόμα το πώς η μετακύλιση του φόρου επηρεάζεται όταν τα αγαθά προσδίδουν κύρος στους κατόχους τους και φθόνο σε αυτούς που δεν μπορούν να τα αγοράσουν. Η μετακύλιση του φόρου μεγαλώνει για το προϊόν με την υψηλότερη ποιότητα και μικραίνει για το προϊόν με την χαμηλότερη ποιότητα όταν η επίδραση του κύρους αλλά και του φθόνου γίνεται πιο έντονη.

Τέλος εξετάζουμε την επίδραση της επιβολής ενός φόρου στο ένα προϊόν στην τιμή του  άλλου προϊόντος. Ένας φόρος για το προϊόν με την χαμηλότερη ποιότητα μειώνει την τιμή του προϊόντος με την υψηλή ποιότητα ενώ ένας φόρος στο προϊόν με την υψηλή ποιότητα αυξάνει την τιμή του προϊόντος με την χαμηλή ποιότητα.

* Ο Ελευθέριος Ζαχαριάς είναι Επίκουρος Καθηγητής στο τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

* Η Ουρανία Καρακώστα είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ερευνητικό Δοκίμιο no 20 ǀ Σεπτέμβριος 2021 με τίτλο «Optimal Taxation with Positional Consideration» των E. Zαχαριά και Ο. Καρακώστα.