«Μια τέλεια καταιγίδα παραμονεύει στην Ανατολική Μεσόγειο»

Tουρκία, Ελλάδα, Ουκρανία, Ρωσία, ΕΕ, ΗΠΑ: οι τελευταίες ημέρες του χρόνου προσφέρονται και για ανασκόπηση, και για προβλέψεις. Ο Μπρουνό Λετέ είναι ερευνητής (senior fellow) στο German Marshall Fund των ΗΠΑ στις Βρυξέλες, ειδικός σε θέματα γεωπολιτικής και διεθνών υποθέσεων και συμμετείχε στο GES 2021 του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου. Στον ορίζοντα αυτών των τελευταίων, διαβλέπει μπόλικα βαριά σύννεφα – αλλά και κάποιες ευκαιρίες.

– Ας ξεκινήσουμε από το απόλυτο «θερμό σημείο» των ημερών: πιστεύετε πως ο επόμενος ολοκληρωτικός (παγκόσμιος;) πόλεμος θα ξεκινήσει με μία ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;

Πρόσφατες εκθέσεις των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών προβλέπουν πως η Ρωσία θα επιτεθεί στην Ουκρανία στα τέλη Ιανουαρίου. Διεθνείς ειδικοί όμως αμφισβητούν την αξία που θα είχε μια τέτοια κίνηση για αυτήν. Προσωπικά, πιστεύω πως δεν μπορούμε να την αποκλείσουμε. Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που το Κρεμλίνο επιτίθεται σε γειτονικές χώρες, σκεφτείτε τη Γεωργία το 2008 ή την Ουκρανία το 2014. Όμως η κλίμακα και το πολιτικό υπόβαθρο είναι πολύ διαφορετικά αυτή τη φορά. Η Ρωσία αναμένεται να κινητοποιήσει κάπου 175.000 στρατιώτες – και μπορεί λογικά να στηρίζεται στη Λευκορωσία για υποστήριξη. Η Ουκρανία έχει κινητοποιήσει περίπου 125.000 στρατιώτες – και λαμβάνει πολιτική και στρατιωτική στήριξη από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Μία σύγκρουση δεν θα είχε απλά βαρύ ανθρώπινο κόστος, θα ενείχε και έναν πραγματικό κίνδυνο υπερχείλισης στην ευρύτερη περιοχή. Βλέπουμε λοιπόν πως η Δύση και η Ρωσία προσπαθούν τώρα να χρησιμοποιήσουν όλους τους διπλωματικούς διαύλους.

– Ποιος ο λόγος αυτής της ρωσικής επίδειξης δύναμης;

Η Ρωσία δυσφορεί που η Ουκρανία επιδιώκει στενότερη ολοκλήρωση με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ: στο μυαλό του Κρεμλίνου, ανήκει στη ρωσική ζώνη επιρροής. Η ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στα σύνορα της Ουκρανίας έχει σκοπό να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στο Κίεβο να σταματήσει την προσπάθεια ένταξης στο ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και ένα μήνυμα στο ΝΑΤΟ, να αποδεχθεί τη ρωσική επιρροή στην περιοχή. Υπάρχει πάντως για τη Μόσχα και ένα εσωτερικό κίνητρο. Η ρωσική οικονομία δεν είναι σε καλή κατάσταση και η χώρα δυσκολεύεται να ελέγξει την πανδημία. Η δημιουργία, λοιπόν, μιας τεχνητής σύγκρουσης με την Ουκρανία είναι ένας καλός αντιπερισπασμός για τους πολίτες.

– Για να έρθουμε πιο κοντά στην Ελλάδα, θεωρείτε πως οι κινήσεις και οι συμμαχίες της στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή είναι αρκετές για την αναχαίτιση της επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας;

Η κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο έχει τροφοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αλλαγές στην πολιτική και στον στρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι ελίτ στην Άγκυρα έχουν πλέον ενστερνιστεί μία εθνικιστική και συντηρητική στάση για την προώθηση της τουρκικής ισχύος και επιρροής. Ακόμα και αν ο Ερντογάν χάσει τις επόμενες εκλογές, δεδομένης της πτώσης που καταγράφει η δημοτικότητά του, τα 20 χρόνια ηγεσίας του θα αφήσουν βαθιά αποτυπώματα. Επιπλέον, η χώρα εξακολουθεί να απομακρύνεται από την ΕΕ, πριμοδοτώντας όλο και περισσότερο μοντέλα στενότερα συνδεδεμένα με την Κίνα και τη Ρωσία. Παρά τις ελληνικές και ευρωπαϊκές προσπάθειες, αυτές οι τάσεις δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μία τέλεια καταιγίδα στην Ανατολική Μεσόγειο. Για αυτό όμως δεν πρέπει η ΕΕ να εγκαταλείψει την Τουρκία. Μία Τουρκία γεωπολιτικά εγγύτερα στην Ευρώπη, ακόμα και αν ενίοτε παίζει ρόλο ταραχοποιού, είναι σαφώς καλύτερη από μία εντελώς αποσυνδεδεμένη Τουρκία που προσπαθεί να υπονομεύσει το όλο οικοδόμημα.

– Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεάσει την ισορροπία δυνάμεων στην ΕΕ η αλλαγή σκυτάλης στη Γερμανία;

Ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός τοποθετείται στο κυρίαρχο ρεύμα της γερμανικής χάραξης εξωτερικής πολιτικής. Αλλαγές μπορεί να έρθουν, όχι όμως ριζοσπαστικές. Για παράδειγμα, ο συνασπισμός χρησιμοποιεί τον όρο «στρατηγική αυτονομία» προκειμένου να περιγράψει τη φιλοδοξία του για την ΕΕ, όμως η έμφαση είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη του Παρισιού. Ο στόχος δεν είναι η ανοικοδόμηση της ΕΕ ως μιας πιο αυτόνομης δύναμης, αλλά το να γίνει πιο στιβαρή και ανθεκτική στις κρίσεις στην παραδοσιακή μορφή της, ως ένας κοινωνικοοικονομικός χώρος με κοινούς κανόνες και θεσμούς.

– Παρά τις υψηλές αρχικά προσδοκίες, έχουν υπάρξει αρκετές παραφωνίες στη διατλαντική σχέση αφότου εγκαταστάθηκε στον Λευκό Οίκο ο Τζο Μπάιντεν. Βλέπετε την κατάσταση να εξομαλύνεται;

Η Ιστορία μάς διδάσκει πως η διατλαντική σχέση επανεξετάζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα: επί του παρόντος, μετατοπίζεται σταδιακά από την «ανεπιφύλακτη στήριξη» στην «πραγματιστική συνεργασία». Ο Μπάιντεν έχει τονίσει επανειλημμένως πως θα διασφαλίσει τα «ζωτικά συμφέροντα» της Αμερικής. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η Ευρώπη αποτελεί κομμάτι αυτού του συμφέροντος, σε μία περίοδο που οι ΗΠΑ ανταγωνίζονται με την Κίνα για την ηγεμονία του 21ου αιώνα. Πιστεύω πως η απάντηση είναι «Ναι». Και στην Ευρώπη όμως βλέπουμε να ανέρχεται μια διαφορετική πολιτική στάση. Έννοιες όπως η ευρωπαϊκή αυτονομία ή η ευρωπαϊκή κυριαρχία αντανακλούν μια βαθύτερη επιθυμία να γίνει περισσότερο ανεξάρτητη – ή λιγότερο εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ. Και πάλι, όμως, η Ευρώπη πρέπει να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ αν θέλει να ευοδωθούν τα όνειρά της.

– Πιστεύετε ότι θα δούμε, μέσα στην επόμενη χρονιά, περισσότερες προσπάθειες εργαλειοποίησης των μεταναστών, όπως αυτές της Λευκορωσίας, αλλά και της Τουρκίας;

Η εργαλειοποίηση της μετανάστευσης είναι μία μορφή υβριδικού πολέμου που αναγνωρίζει ότι η ΕΕ παλεύει ακόμα με τις αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις της κρίσης του 2015 – 2016. Βλέπουμε πως εχθρικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο εκτοπισμένους ανθρώπους προκειμένου να εκμεταλλευτούν τους ευρωπαϊκούς διχασμούς και τους φόβους, ελπίζοντας στην απόσπαση οικονομικών ή πολιτικών παραχωρήσεων. Θεωρώ πως θα δούμε περισσότερα ανάλογα σενάρια στο μέλλον, διότι τα ευρωπαϊκά κράτη – μέλη παραμένουν σε αδιέξοδο όσον αφορά τους τρόπους ενίσχυσης της αλληλεγγύης και κατανομής των αιτούντων άσυλο που εισέρχονται στην ΕΕ μέσω των μεθοριακών κρατών της. Δυστυχώς, είναι ένα πρόβλημα που η ίδια η ΕΕ βοήθησε να διαμορφωθεί. Η ΕΕ πρέπει να αναλάβει δράση ώστε να προστατεύσει τόσο τα σύνορά της όσο και τα ιδανικά της, στα οποία περιλαμβάνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, το διεθνές κράτος δικαίου και η συλλογική ασφάλεια. Είναι ο μόνος τρόπος επικράτησης απέναντι σε απείθαρχους γείτονες.