Η παγίδα της νομισματικής σύσφιγξης

 Project Syndicate

Ο Ισπανοαμερικανός φιλόσοφος Τζορτζ Σανταγιάνα προειδοποίησε ότι «όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν».
Αλλά μερικές φορές ακόμη και εκείνοι που μπορούν να αναπολήσουν το παρελθόν έχουν επιλεκτική μνήμη και βγάζουν λάθος συμπεράσματα. Έτσι εξελίσσεται η απάντηση της παγκόσμιας πολιτικής στην τρέχουσα περίοδο πληθωρισμού, με τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο να επιμένουν ότι ο μόνος τρόπος για να τιθασευτεί η άνοδος των τιμών είναι η αύξηση των επιτοκίων και η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής.

Το σοκ Βόλκερ του 1979, όταν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, υπό τον τότε πρόεδρο Πολ Βόλκερ, αύξησε απότομα τα επιτόκια ως απάντηση στον δραματικό πληθωρισμό, έθεσε το πρότυπο για τη σημερινή νομισματική σύσφιξη. Οι αυξήσεις των επιτοκίων του Βόλκερ είχαν σκοπό να καταπολεμήσουν μια σπείρα μισθών-τιμών αυξάνοντας την ανεργία, μειώνοντας έτσι τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων και καταπιέζοντας τις πληθωριστικές προσδοκίες. Όμως τα υψηλά επιτόκια προκάλεσαν τη μεγαλύτερη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας των ΗΠΑ από τη Μεγάλη Ύφεση και η ανάκαμψη διήρκεσε μισή δεκαετία. Η πολιτική του Βόλκερ αντηχούσε επίσης σε όλο τον κόσμο, καθώς τα κεφάλαια εισέρρεαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, με αποτέλεσμα κρίσεις εξωτερικού χρέους και μεγάλες οικονομικές πτώσεις που οδήγησαν σε μια «χαμένη δεκαετία» για τη Λατινική Αμερική και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες.

Αλλά το πλαίσιο αυτής της βαριάς προσέγγισης ήταν πολύ διαφορετικό από τις τρέχουσες συνθήκες, επειδή οι αυξήσεις των μισθών δεν είναι ο κύριος μοχλός των πληθωριστικών πιέσεων. Στην πραγματικότητα, ακόμη και στις ΗΠΑ, οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται τον τελευταίο χρόνο. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε ορισμένους οικονομολόγους να υποστηρίξουν ότι η υψηλότερη ανεργία και οι συνακόλουθες μεγαλύτερες μειώσεις των πραγματικών μισθών είναι απαραίτητες για τον έλεγχο του πληθωρισμού.

Ακόμη και μερικοί από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της περιορισμένης ρευστότητας και των γρήγορων αυξήσεων των επιτοκίων αναγνωρίζουν ότι αυτή η στρατηγική πιθανότατα θα προκαλέσει ύφεση και θα βλάψει σημαντικά τις ζωές και τα μέσα διαβίωσης εκατομμυρίων στις χώρες τους και αλλού. Φαίνεται επίσης να υπάρχει μικρή διαφωνία ότι οι αυξήσεις επιτοκίων δεν έχουν επιβραδύνει τον πληθωρισμό μέχρι στιγμής, πιθανώς επειδή οι αυξανόμενες τιμές οδηγούνται από άλλους παράγοντες.

Θα περίμενε κανείς οι υποτιθέμενοι «ενήλικες στο δωμάτιο» της παγκόσμιας μακροοικονομικής πολιτικής να αναγνωρίσουν το πρόβλημα και να επιδιώξουν να δημιουργήσουν πιο κατάλληλες απαντήσεις. Όμως, οι εθνικοί φορείς χάραξης πολιτικής σε προηγμένες οικονομίες, καθώς και πολυμερείς θεσμοί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η συνήθως πιο λογική Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, φαίνεται να μην ενδιαφέρονται για εναλλακτικές εξηγήσεις ή στρατηγικές.

Αυτή η πνευματική αδράνεια οδηγεί την πολιτική σε κακή παραπλάνηση. Η έρευνα δείχνει όλο και περισσότερο ότι η τρέχουσα πληθωριστική έκρηξη οφείλεται στους περιορισμούς της προσφοράς, στην κερδοσκοπία μεγάλων εταιρειών σε κρίσιμους τομείς όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα, και τα αυξανόμενα περιθώρια κέρδους σε άλλους τομείς, καθώς και στις τιμές των εμπορευμάτων. Η αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων θα απαιτούσε λογικές πολιτικές, όπως η διόρθωση των σπασμένων αλυσίδων εφοδιασμού, ο περιορισμός των τιμών και των κερδών σε σημαντικούς τομείς όπως τα τρόφιμα και τα καύσιμα, και η χαλάρωση της κερδοσκοπίας στην αγορά των εμπορευμάτων.

Ενώ οι κυβερνήσεις γνωρίζουν καλά αυτές τις επιλογές, δεν τις εξέτασαν σοβαρά. Αντίθετα, οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι σε όλο τον κόσμο άφησαν στις κεντρικές τράπεζες τον έλεγχο του πληθωρισμού και οι κεντρικοί τραπεζίτες, με τη σειρά τους, βασίστηκαν στα αιχμηρά εργαλεία της αύξησης των επιτοκίων. Αν και αυτό θα προκαλέσει περιττό οικονομικό πόνο σε εκατομμύρια ανθρώπους στις αναπτυγμένες χώρες, οι συνέπειες για τον υπόλοιπο κόσμο πιθανότατα θα είναι ακόμη χειρότερες.

Μέρος του προβλήματος είναι ότι οι μακροοικονομικές πολιτικές των μεγάλων προηγμένων οικονομιών του κόσμου επικεντρώνονται αποκλειστικά σε αυτό που αντιλαμβάνονται ως εθνικό τους συμφέρον, ανεξάρτητα από τον αντίκτυπο στις ροές κεφαλαίων και στα εμπορικά πρότυπα άλλων χωρών. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ξεκίνησε από την οικονομία των ΗΠΑ, αλλά ο αντίκτυπός της στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες ήταν πολύ χειρότερος, επειδή οι επενδυτές κατέφυγαν στην ασφάλεια των αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων.
Και όταν οι τεράστιες επεκτάσεις ρευστότητας και τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια που ακολούθησαν στις ανεπτυγμένες χώρες προκάλεσαν κερδοσκοπικές ροές ζεστού χρήματος να εξαπλωθούν παγκοσμίως, οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος εκτέθηκαν σε ασταθείς αγορές στις οποίες είχαν ελάχιστο έως καθόλου έλεγχο.

Ομοίως, η σημερινή ταχεία νομισματική σύσφιξη αποκάλυψε πόσο θανατηφόρα μπορεί να είναι μια τέτοια ενοποίηση. Για πολλές αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες, η χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση μοιάζει με ένα περίτεχνα χτισμένο σπίτι από τραπουλόχαρτα.

Ένα σημαντικό νέο έγγραφο του Ολλανδού οικονομολόγου Servaas Storm δείχνει την έκταση της παράπλευρης ζημίας που θα μπορούσε να προκαλέσει η νομισματική σύσφιξη σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Οι αυξήσεις των επιτοκίων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη πιθανότατα θα οδηγήσουν σε περισσότερες κρίσεις χρέους και χρεοκοπίες, σημαντικές απώλειες παραγωγής, υψηλότερη ανεργία και απότομες αυξήσεις της ανισότητας και της φτώχειας, οδηγώντας σε οικονομική στασιμότητα και αστάθεια. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές. Στην τελευταία της ετήσια Έκθεση Εμπορίου και Ανάπτυξης, η UNCTAD εκτιμά ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων των ΗΠΑ ενδέχεται να μειώσουν το μελλοντικό εισόδημα των αναπτυσσόμενων χωρών (εκτός της Κίνας) κατά τουλάχιστον 360 δισεκατομμύρια δολάρια.

Φυσικά, οι πλούσιες χώρες δεν μπορούν να παραμείνουν απρόσβλητες σε αυτό το μέγεθος της ζημιάς. Ενώ οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ και την Ευρώπη δεν εξετάζουν τον αντίκτυπο των πολιτικών τους σε άλλες χώρες, οι επιπτώσεις είναι βέβαιο ότι θα μεταδοθούν και στις δικές τους οικονομίες. Αλλά για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο. Για να επιβιώσουν, οι αναπτυσσόμενες και οι αναδυόμενες οικονομίες πρέπει να επιδιώξουν μεγαλύτερη δημοσιονομική αυτονομία και ελευθερία νομισματικής πολιτικής που θα τους επέτρεπε να διαχειρίζονται διαφορετικά τις ροές κεφαλαίων και να αναδιαμορφώνουν τα εμπορικά πρότυπα.

Όπως έχει δείξει η συνεχιζόμενη πανδημία της COVID-19 και η κλιματική κρίση, η επιδίωξη μεγαλύτερης πολυμερούς συνεργασίας και δίκαιης ανάκαμψης δεν αφορά μόνο την καλοσύνη ή την ηθική: κάτι τέτοιο είναι προς το προσωπικό συμφέρον των πλούσιων χωρών. Τραγικό είναι, ωστόσο, ότι σχεδόν κανένας σε αυτές τις χώρες – τουλάχιστον οι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής τους – δε φαίνεται να το αναγνωρίζει αυτό.

* Η Jayati Ghosh, Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst, είναι μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την Αποτελεσματική Πολυμέρεια.